Een eensluidende definitie van levenswijsheid is er niet, meent de vroegere algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond. „Wijsheid kan bestaan uit door studie en ervaring opgebouwde kennis. Er zijn ook mensen wijs dankzij hun levenservaring, zonder dat ze één boek gelezen hebben. Deze twee componenten mogen niet tegen elkaar uitgespeeld worden. In het Bijbelboek Spreuken staat dat de vreze des Heeren het beginsel van de wetenschap én van de wijsheid is.”

De dagen van de inwoner van Huizen zijn nog goed gevuld. De spreekwoordelijke geraniums zijn nergens te bekennen in de werkruimte, waar hij vrijwel elke ochtend vanaf zes uur te vinden is. ’s Morgens schrijft hij veel. ’s Middags bezinkt die materie, duikt het „leesdier” in de boeken of spoedt hij zich naar vergaderingen. In de avonduren verzorgt Van der Graaf de nodige lezingen. „Ik ben God dankbaar voor de gezondheid en de energie die ik krijg om betrokken te blijven op kerk en maatschappij. Maar in de agenda krijgen onze kinderen en kleinkinderen voorrang.”

Wat hebt u in de loop der jaren geleerd en afgeleerd?

„Dankzij mijn werk in de kerk heb ik veel mensen in binnen- en buitenland ontmoet, van hoog tot laag. Dit leerde me wijsheid binnen allerlei stromingen te waarderen – de kerk is veel breder dan mijn eigen kringetje. Er zijn geestelijke vriendschappen gegroeid. Ik doe niets liever dan lezen en studeren. Hoe ouder ik word, des te meer ik ervan overtuigd raak dat ik nog maar heel weinig weet. Ten slotte moet ik bekennen dat ik mij achteraf gezien ook wel eens druk heb gemaakt over zaken die minder wezenlijk bleken te zijn.”

Gaan de scherpe kantjes er bij het ouder worden af?

„Ik ben nog altijd primair in mijn reactie. Soms moet ik een standpunt achteraf bijstellen. Meestal is mijn secundaire reactie gelijk aan de eerste.”

Is elke oudere wijs?

„Er zijn twee typen ouderen. De eerste groep verzuurt. Deze mensen meten wat gebeurt af aan hun eigen opvatting. Alles wat daar niet mee strookt, wordt afgewezen. Dergelijke senioren reageren vaak verbitterd en teleurgesteld. De tweede groep verzacht en wordt milder. Deze senioren hebben geleerd niet te snel te oordelen, jongeren een kans te geven. Zij staan positiever in het leven.”

Werden ouderen vroeger door de jeugd gerespecteerd?

„Meer dan tegenwoordig, zonder het verleden te idealiseren. Heel concreet: „Voor het grauwe haar zult gij opstaan” staat er in Deuteronomium. Dat gebeurde vroeger veel vaker in bus, tram of trein. Er waren ook meer identificatiefiguren, mensen naar wie je met een jaloers oog keek. Ik wilde graag kennis nemen van hun levenservaring.”

Twee namen noemt Van der Graaf met ere. „Mijn grootvader Jan van der Graaf heeft twintig jaar bij mijn ouders ingewoond. Hij had weinig letters gegeten, maar was wijs en bezat een grote mensenkennis. Ik discussieerde in mijn studententijd veel met de goede man. Van hart tot hart. Als tweede noem ik ds. R. Bartlema, hervormd predikant in Ridderkerk, bij wie ik in mijn jonge jaren te biecht ging. Hij heeft mij mede gevormd op geestelijk terrein. Ik waardeer het bijzonder dat hij kritische vragen kon hebben en serieus inging op opmerkingen die niet zo voor de hand lagen.”

Wat is de oorzaak van de verminderde waardering voor senioren?

„Het leven is genivelleerd, want er studeren veel meer mensen dan vroeger. Jongeren worden geacht eerder mondig te zijn en kritische vragen te stellen. Overigens was vroeger niet alles beter en gaat de opmerking dat de jongeren van tegenwoordig allemaal oppervlakkiger zijn er bij mij niet in. De jeugd groeit op in een compleet andere cultuur. Als ouderen moeten we ons in hun leefwereld proberen te verplaatsen en serieus op hun vragen ingaan. Laten we ook terugdenken aan onze eigen jeugd. Ook wij zochten soms grenzen op. Het is genade als we binnen de kaders van het Woord zijn gebleven.”

Zijn grijze hoofden van waarde binnen de kerk?

„Absoluut, ook binnen een kerkenraad. Jongeren die roepen dat we in deze tijd leven, vergeten dat de kerk niet gisteren begonnen is. We staan op de schouders van het voorgeslacht binnen de kerk der eeuwen. Ouderen mogen geestelijke verworvenheden doorgeven, hoewel veel jongeren daar geen boodschap aan hebben. Zij gaan voor een fijn gevoel. Senioren moeten de jeugd vanuit een positieve grondhouding tegemoet treden en al het mogelijke doen om jongeren bij de kerk te houden. Het wordt bedenkelijk als het voorgeslacht belangrijker is dan het nageslacht. Vergeet daarbij het gebed om de Heilige Geest niet.”

Welke invloed heeft de huidige cultuur op levenswijsheid?

„Een mens wordt mede gevormd door de materialen die hij gebruikt. Jongeren denken digitaal, terwijl ouderen nog brieven schréven. Laatstgenoemden leerden foutloos formuleren. Mensen communiceren nu vluchtig. Even drie regels tikken en zo’n mail naar veertig adressen sturen, mag geen communicatie heten.”

Van der Graaf is zich zeer bewust van de negatieve impact van de digitalisering. „We leveren sneller, vluchtiger, oppervlakkiger. Efficiëntie telt. En een ramp die nu in China plaatsheeft, krijgen we over een uur op ons bordje. De wereld –zowel goede als slechte dingen– valt niet meer buiten de deur te houden, of iemand tv heeft of niet.”

Wat betekent vluchtig leven voor de ware wijsheid?

„Zondag hoorde ik in twee preken over het wandelen in de vreze des Heeren. De Bijbel typeert het leven met God op die manier. Van wandelen gaat een zekere rust uit. Een kind van God moet tijd maken, rust nemen om zich te bezinnen en goede boeken te lezen. Wij wandelen echter niet meer, maar rennen van de ene informatie naar de andere. Ik sprak onlangs een emeritus hoogleraar die geen e-mail meer had, omdat mail zijn leven te veel beheerste. Door alle nadruk op materialisme en recreatie komt verdieping in het gedrang. Bezig zijn in de dienst van de Heere levert niet altijd geld op, maar is wél tot zegen. Denk eens aan alle uren die Luther aan Bijbelstudie en gebed besteedde.”

Loesje verzamelt levenswijsheden 65-plussers

”Geniet van het gewone. Dat is het echte schone”. ”Heb je onenigheid? Geef iemand altijd de gelegenheid zijn of haar gezicht niet te verliezen”. ”Laat je niet bang maken door angst”.

Actiegroep Loesje reisde de afgelopen maanden het land door om na te gaan in hoeverre 65-plussers wijsheden in pacht hebben. Tijdens 19 schrijfbijeenkomsten vertrouwden ruim 200 senioren hun „levenservaring, mafheid en wijsheden” toe aan het papier. Het resultaat van die inspanningen is te zien op de tentoonstelling ”Hoe grijzer hoe eigenwijzer”, die in samenwerking met Unie KBO is opgezet. Vrijdag was de kleine expositie voor het eerst te zien in het kantoor van deze ouderenorganisatie in ’s-Hertogenbosch. De komende maanden reizen de wijsheden langs Groningen, Den Haag, Nijmegen en Apeldoorn.

Over de aanleiding voor het project valt op een van de 32 panelen te lezen: „Vorig voorjaar zaten mijn opa en ik op het bankje voor zijn huis in de zon. Mijn opa merkte op: „Het lijkt wel of het tegenwoordig noodzakelijk is om jong te zijn en snel te leven, om alles te volgen. Iedereen heeft alle informatie en kennis binnen handbereik, maar wie heeft er eigenlijk levenskunst en wijsheid? Dat krijg je niet van snel leven, denk ik. Terwijl er in deze hectische tijden echt wel wijsheid nodig is.” Dat zette mij aan het denken. „Waar vind je dan levenskunst en wijsheid?” vroeg ik mij af. „Bij de mensen die het langste leven misschien?” Mijn opa zei: „Ja misschien.””

Loesje vroeg de ouderen het hemd van het lijf over thema’s als jeugd, levenslust, liefde en relaties, opvoeding en familie, geloof en de kerk, werk en ouderdom. Dit leverde diepe wijsheden en ludieke opmerkingen op.

Sommige zinsnedes roepen vraagtekens op. ”Arbeid, daar is nog niemand rijk mee geworden”, bijvoorbeeld. Biedt genieten van het werk dan geen voldoening? Of: ”Roeping. De dominee stond op de kansel en dacht: Die kerk kan wel een likje verf gebruiken”. Hebben preken niet méér bij de bedenker van deze tekst nagelaten?

Er valt het nodige te genieten dankzij kreten als ”Ouder worden is eigenlijk best vernieuwend”, ”Familieband. Doe mij maar zo’n familiewinterband met extra diep profiel”, ”Als je niet zo snel meer bent hoef je je ook niet te haasten”, ”We leefden bekrompen, maar we leefden wel met elkaar” en ”Wie de weelde los kan laten is een levenskunstenaar”.

Hanneke –„geen achternaam”– van Loesje was bij alle schrijfbijeenkomsten betrokken en voerde de eindredactie van het project. „Sommige ouderen waren bang niet wijs genoeg te zijn, maar dat viel reuze mee. In de contacten viel mij de mildheid van veel senioren op. Zij hebben geleerd niet overhaast te oordelen en mensen of initiatieven een kans te geven.”

www.loesje.nl/wijsheid