Groot was de schrik toen het onderwijsveld in oktober vernam dat het VVD/CDA-minderheidskabinet met gedoogsteun van de PVV flink gaat snijden in het onderwijs voor leerlingen met een beperking. Niet alleen het passend onderwijs moet het in de komende jaren met minder geld doen, ook voor het achterstandenbeleid komen minder middelen beschikbaar. Dit artikel richt zich alleen op de bezuiniging in het passend onderwijs.

Wat is passend onderwijs?

Het doel van passend onderwijs is zorgleerlingen door extra begeleiding en scholing in het gewone basis- en voortgezet onderwijs te houden. Het is eigenlijk een omschakeling van aanbodgestuurd naar vraaggestuurd onderwijs. Vroeger werd gekeken naar welke schoolsoort in het speciaal onderwijs een kind met (gedrags)problemen of een handicap het best zou kunnen gaan, nu is het uitgangspunt dat gekeken wordt welke zorg het kind nodig heeft en waar die het best kan worden geboden. Het streven is zorgleerlingen zo veel mogelijk in het gewone basis- en voortgezet onderwijs op te vangen. Dat is voor de kinderen beter en het voorkomt dat het speciaal onderwijs blijft groeien.

Wat is de relatie tussen passend onderwijs en het zogeheten rugzakje?

Het rugzakje (officieel: leerlinggebonden financiering) is de hoeveelheid geld die een zorgleerling krijgt toegewezen. Daarmee kan de school waar de leerling naartoe gaat de benodigde extra zorg in de vorm van begeleiding door deskundigen inkopen. Het rugzakje is in 2003 geïntroduceerd en de verwachting was dat een kwart van de 54.000 leerlingen die destijds speciaal onderwijs volgden, naar het reguliere onderwijs zou gaan. Het rugzakje is het hulpmiddel waarmee het passend onderwijs in de schoolpraktijk gestalte krijgt.

Wat houdt de zorgplicht in?

Het vorige kabinet heeft besloten dat per augustus 2012 schoolbesturen een zorgplicht krijgen voor leerlingen die extra begeleiding nodig hebben. De plicht houdt in dat besturen verplicht zijn om te zorgen voor een passend onderwijsaanbod voor zorgleerlingen die op school zitten, maar ook voor degenen die zich aanmelden. Nu is de toewijzing van zo’n onderwijsaanbod een verantwoordelijkheid van de samenwerkingsverbanden tussen reguliere scholen en scholen voor speciaal onderwijs.

Als een school niet aan de behoeften van het kind tegemoet kan komen, moet de schoolleiding in overleg met de ouders uitzoeken welke school binnen het samenwerkingsverband dat wel kan. Invoering van de zorgplicht moet ertoe leiden dat leerlingen met een extra zorgbehoefte niet langer thuiszitten. De onderwijsinspectie gaat daarop toezien.

Waarom wil het kabinet het mes zetten in het passend onderwijs?

Het kabinet-Rutte/Verhagen wil de komende jaren in totaal 18 miljard euro bezuinigen. Een deel daarvan moet het onderwijs opbrengen. Overigens is het opvallend dat in het regeerakkoord zelf met geen letter aandacht wordt besteed aan de korting op het passend onderwijs. Die zit verstopt in de bijlage over het begrotingsbeleid.

Voor passend onderwijs wordt nu jaarlijks 1,7 miljard euro uitgetrokken. In de bijlage van het regeerakkoord staat niet alleen dat het passend onderwijs het met 300 miljoen minder moet doen, maar dat er ook budgettering plaatsvindt. Dat betekent dat er jaarlijks een vastgesteld bedrag voor passend onderwijs beschikbaar komt en dat dit bedrag alleen wordt aangepast aan de prijsontwikkeling.

Overigens zijn de uitgaven voor passend onderwijs de achterliggende jaren extreem gegroeid. Sinds 2003 zijn de uitgaven structureel met 0,5 miljard toegenomen. De stijging heeft plaatsgehad na de introductie van het rugzakje. Het aandeel zorgleerlingen is sinds die tijd gestegen van 6,5 procent tot bijna 10 procent van de schoolpopulatie. Het aantal zorgleerlingen steeg in zeven jaar met 65 procent. Vooral het aantal zogeheten cluster 4-leerlingen is zeer sterk toegenomen. Cluster 4-leerlingen zijn zeer moeilijk opvoedbaar (autisme, PPD-NOS, ADHD).

Vooral het aantal leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs neemt toe. Ook het aantal rugzakleerlingen in het gewone voortgezet onderwijs stijgt sterk. Het totale aantal zorgleerlingen in het primair onderwijs stabiliseert zich.

Waar zal de bezuiniging terechtkomen?

Dat is nog niet precies bekend. Minister Van Bijsterveldt van Onderwijs stuurt in januari een brief aan de Tweede Kamer waarin zij haar plannen toelicht.

In de bijlage over het begrotingsbeleid van het regeerakkoord staat dat er geput wordt uit de voorstellen van de brede heroverwegingscommissie. Zoals bekend heeft die commissie op voorstel van het vorige kabinet gekeken waar er bezuinigd kan worden, zodat de uitgaven van het Rijk met 20 procent zouden dalen.

Wat het passend onderwijs betreft doet heroverwegingscommissie een voorstel om de rugzakfinanciering met 20 procent te verminderen. Dat levert 80 miljoen euro op. Verder zou de groepsgrootte in het speciaal basisonderwijs omhoog kunnen van 9,8 naar 12,8 leerlingen. Dat levert 113 miljoen euro op. Als de groepsgrootte in het (voortgezet) speciaal onderwijs omhooggaat van ongeveer 6,5 naar 9 leerlingen, levert dat 273 miljoen euro op. En als het praktijkonderwijs en het leerwegondersteunend onderwijs een vergelijkbare korting krijgen opgelegd, gaat de groepsgrootte daar van 8,9 naar 10,1. Dat levert een besparing op van 91 miljoen euro. Al deze maatregelen leveren 570 miljoen op. Als minister Van Bijsterveldt in haar brief aan de Kamer ongeveer de helft van deze maatregelen voorstelt, heeft ze de 300 miljoen euro binnen.

Wat vindt het onderwijsveld van de voorgenomen bezuiniging?

Dramatisch. Voorafgaand aan de begrotingsbehandeling van het ministerie van Onderwijs voor 2011, vorige maand, hebben zestien belangenorganisaties in het onderwijs een petitie aangeboden aan de Tweede Kamer waarin leerkrachten, ouders, besturenorganisaties en onderwijsbonden protest aantekenen tegen de geplande bezuiniging. Ze wijzen erop dat het vorige kabinet ook al een kleine 90 miljoen heeft bezuinigd op de zorgleerlingen.

De organisaties verwachten dat de wachtlijsten voor leerlingen in het speciaal onderwijs zullen groeien en dat daardoor leerlingen thuis zullen blijven.

Verder zullen leerlingen in het gewone basisonderwijs niet de hulp krijgen die ze nodig hebben, waardoor de werkdruk voor het onderwijzend personeel zal toenemen.