Tussen de 70 en de 80 procent van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is in zijn provincie Friesland gerealiseerd, schat Ultsje Hosper, directeur van de Friese vereniging voor natuurbescherming It Fryske Gea.

In Friesland is die EHS vooral bekend in zijn natte gedaante en heet er de Natte As. Doel daarvan is een zone aan te leggen van enkele honderden meters breed, bestaand uit water, brede oeverranden met biezen, riet en moerasbos, die bestaande natte natuurgebieden met elkaar verbindt. Op de tekentafel loopt de Friese Natte As van de moerasgebieden van Noordwest-Overijssel (de Weerribben en de Wieden) via het Friese merengebied, het Sneekermeer, de Alde Feanen en de Grutte Wielen naar het Lauwersmeer.

In totaal zo’n 16.000 hectare aan de natuur teruggegeven land. Daarvan is zo’n 3000 hectare nog niet gerealiseerd en het lijkt erop dat het daar niet meer van gaat komen. Jammer, vindt Hosper, omdat het hier gaat om een „robuuste natte as”, dat wil zeggen een extra versterking van de natuurlijke verbindingen teneinde zwakke plekken in de aaneenschakeling van natuur te verhelpen.

Voor één diersoort is die verdere uitbouw van de Natte As in Friesland, maar ook elders in Noord- en Oost-Nederland ronduit van levensbelang: de otter. De laatste otter van Nederland werd in 1988 doodgereden. Dertien jaar later werden er vijf dieren uitgezet in het Nationaal Park Weerribben/Wieden. En met succes, zegt Hugh Jansman, otteronderzoeker bij het Wageningse instituut Alterra. Onder meer aan de hand van DNA uit gevonden uitwerpselen volgt hij de dieren nauwgezet: waar zitten ze, wat zijn geslachtsverhoudingen en waarheen gaan nakomelingen? „In en rond het oorspronkelijke uitzetgebied leven tussen de veertig en de zestig dieren en daarmee zit dat gebied aan zijn maximum. Die boodschap hadden de dieren zelf ook begrepen: ze hebben zich inmiddels verspreid in een straal van 100 kilometer, met als verste uithoek de omgeving van Doesburg en Doetinchem. „Deze zomer is er zelfs één gefotografeerd in het Noord-Hollands-Utrechtse Vechtplassengebied.”

Wat de dieren parten speelt zijn de talloze obstakels op hun zoektocht naar nieuwe leefgebieden, en om die op te ruimen was nu juist de Natte As ontworpen. De waterrijke verbindingen van de Natte As moeten wel aaneengesloten zijn en niet worden doorkruist door een weg of andere bebouwing. Dat gebeurt nu nog te veel, weet Jansman, met grote sterfte als gevolg. „Stuit een dier op een weg en heeft hij bij zijn oversteek de keuze tussen die weg of onder de weg door in het water, dan kiest een otter in negen van de tien gevallen voor de weg, met alle gevolgen van dien. Ons advies aan ambtenaren en andere beleidsmakers is dan ook: leg een weg of brug zo aan dat otters daar droog onderdoor kunnen.”

Overigens blijven otters uiterst flexibele dieren die met gemak tientallen kilometers over land lopen en „op de gekste plekken de meest pietluttige akkerslootjes” volgen, waardoor ze grote kans lopen om toch niet bij zo’n zorgvuldig aangepaste oversteek terecht te komen. Juist daarom is het van belang om met voortvarendheid de belangrijkste knelpunten op te ruimen. Een beruchte barrière in Friesland is de A7. Een „nachtmerrie”, noemt Jansman de snelweg, omdat daar de afgelopen twee jaar „al zo’n tien dieren zijn doodgereden.”

Het belang van de otter bij onbelemmerde natte-asverbindingen heeft nóg een kant: het helpt inteelt voorkomen. „Uit onderzoek weten we dat inmiddels meer dan de helft van het DNA dat we destijds bij de uitzetting in 2002 in de populatie hebben gestopt, weg is. Er is dus sprake van halvering van de genetische variatie van de groep waarmee we begonnen. Inteelt is daardoor onvermijdelijk en dat leidt weer tot een snelle afname van de worpgrootte –toch al niet indrukwekkend met twee jongen per worp–, tot vertraging van de groei of zelfs grotere sterfte onder jonge dieren.” Wie ook nog eens bedenkt dat de otter een delicaat evenwicht kent tussen voorplanting en sterfte, beseft hoe kwetsbaar een otterpopulatie is. Otters zijn relatief laat seksueel volwassen (na hun tweede levensjaar), ze krijgen twee jongen per worp en ze worden in de natuur hoogstens vijf jaar oud.

De Duitsers moeten uitkomst bieden. Door natte-asverbindingen in bijvoorbeeld Friesland en Groningen tot aan de Duitse grens te laten lopen kan een natuurlijke uitwisseling met otters uit Duitsland op gang worden gebracht. „Al zou er een otter in de twee, drie jaar vanuit Duitsland hierheen komen en een bijdrage leveren aan de voortplanting is dat al voldoende om inteelt in de te kleine Nederlandse populatie te voorkomen.”

Of Jansman dat als onderzoeker allemaal nog gaat meemaken, is de vraag. Zijn onderzoeksproject onder de otters is namelijk een van de eerste slachtoffers van de Haagse bezuinigingen op natuur. Nu de geldkraan wordt dichtgedraaid, ook die voor de verdere uitbouw van de EHS, zullen de otters daar de gevolgen van ondervinden. Otters als platgereden wegpizza’s tegen het asfalt gedrukt: het zal vaker te zien. Jansman houdt het bij een neutraal-wetenschappelijke formulering. Otters zullen „minder efficiënt” nieuwe gebieden weten te koloniseren, zegt hij, en datzelfde geldt voor die genetische verversing vanuit het buitenland.

Natuurorganisaties en provincies staan op hun achterste benen omdat het kabinet stopt met de aanleg van robuuste natuurverbindingen. Reden voor een serie artikelen over de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Vandaag deel 7, zaterdag deel 8 (tevens slot)