Hij is vooral bekend van humoristische taferelen als de organist die door de wrakkige orgelbank zakt terwijl de gemeente plechtig doorzingt (”A capella”) of het schriele mannetje dat met zijn tweemaal zo dikke vrouw achter op de tandem een helling moet beklimmen (”Weerstandem”).

Jammer dat hij er zelf niet is, want het gebeuren hier zou hem interessante schetsen en wie weet een volgend ludiek schilderij hebben opgeleverd. Want ”niet de kleurvlakken aan de muren, maar de rondlopende mensen vormen de tentoonstelling” zo staat er in de prachtige catalogus die voor deze gelegenheid is uitgegeven, als onderschrift bij de afbeelding van ”Tentoonstelling”, Van Dokkums jongste werk. Maar hierop is een opvallend nadenkend en toegewijd publiek te zien. Ernstige blikken, een vinger onder de kin. Niks gelach en gegnuif. Zou Van Dokkum het misschien een beetje zat zijn om vooral als humorist te worden neergezet?

Door het bekijken van de film die een verdieping hoger wordt getoond, wordt dit beeld al aardig bijgesteld. Het schildersproces van ”Tentoonstelling” is hierop te volgen, terwijl de schilder erbij vertelt – bedaard en precies. Want voor alles is hij een vakman, die door noeste arbeid heeft geleerd hoe olieverf te gebruiken, menselijke uitdrukkingen vast te leggen en composities te bepalen. Zijn werk laat hierin een duidelijke ontwikkeling zien. Vooral de schilderijen van de laatste vijf jaar zijn toonbeelden van perfectie. De mensen en voorwerpen zijn gestileerder en de compositie meer uitgebalanceerd dan in zijn vroegere werk, dat soms té anekdotisch en daardoor rommelig aandoet. Een voorbeeld hiervan is ”Wachten op inspiratie” uit 1992, dat een schilder in zijn atelier voorstelt.

Vergeleken daarbij zit ”Vol en bol” uit 2008 ook vol kleine verhaaltjes, maar is als geheel veel sprekender. We zien een complete bourgondische familie onder de lamp zitten, met de salontafel vol zakken, doosjes en glaasjes. Een kind (duidelijk gevalletje van overgewicht) ligt op de grond met een zak chips, terwijl een jonger broertje de flatscreen-tv bezoedelt met zijn cakevingers. Alle figuren zijn hier perfect uitgewerkt en belicht, terwijl de perspectieflijnen ook nog eens allemaal uitkomen in de wijdgeopende mond van de pater familias. Dit is Van Dokkum ten voeten uit: een even groot vakman als humorist.

Overigens is het vast niet toevallig dat dit schilderij het meest gefotografeerd wordt door bezoekers. Van Dokkum houdt ons een spiegel voor, zo valt te lezen op de vooraankondiging van deze tentoonstelling. Waarvan akte. Bij een enkel werk is dat spiegelgevoel wel aanwezig, maar vraag je je toch af wat Van Dokkum precies bedoelt. ”Lappenkerkje” bijvoorbeeld. Wat betekent die opgeblazen kerk van lappen die als een soort ark op puntige bergen blijft steken?

Van Dokkums meesterschap blijkt verder uit ”Meegaan met je tijd” (2006), waarop een ouder echtpaar samen het fenomeen computer tracht te doorgronden. De humor zit niet zozeer in de ingespannen blikken achter leesbrilletjes, maar in subtieler dingen: de stoof waarop de pc is gezet, de bol wol met breipennen die tussen de snoeren ligt, de muismat waarop een kop thee is gezet, de muis zelf die langs het pluchen tafelkleed hangt te bungelen. Om maar niet te spreken van de zo ver mogelijk uitgetrokken jaren-vijftig-harmonika-schemerlamp (wie kent hem niet), die het lezen van de gebruiksaanwijzing mogelijk moet maken.

Van Dokkums grote voorbeeld is Henk Helmantel. Daarvan getuigen bijvoorbeeld de stillevens met druiven, mooie potjes en peren. Die hebben de kwaliteit van Helmantels werk, maar niet de specifieke sereniteit. Dat hoeft ook niet, want zelfs op stillevens zet Van Dokkum zijn eigen humoristische stempel. Bij goed kijken blijken de peren in een doos te zitten waar vroeger ‘peertjes’ in zaten – gloeilampen dus. Het symbool is helder afgedrukt op de doos. De kunstenaar heeft iets met peren, omdat ze volgens hem zo’n interessante, bijna menselijke vorm hebben. Daar speelt hij mee: een rottende peer in een ziekenhuisbed met een infuus en wat meelevende peren eromheen, of een nest met jonge peren. De gebogen steeltjes zijn snaveltjes geworden. En een stilleven van een peer in een schaaltje met druiven ga je toch heel anders bekijken als het de titel ”Peer in bubbelbad” draagt.

Om zijn anatomische vaardigheden bij te houden, tekent Van Dokkum wekelijks in bejaarden- en verzorgingstehuizen, waar mensen alle tijd hebben om te poseren. Een paar voorbeelden van deze houtskool- en potloodstudies liggen bescheiden in vitrines, die tussen de kleurenpracht van de schilderijen nauwelijks opvallen. Ze zijn adembenemend, trefzeker en gedetailleerd; hoewel Van Dokkum in de film langs zijn neus weg opmerkt er „gemiddeld vijf minuten” over te doen. Voor alles zijn ze bijzonder liefdevol, zeker waar ze de aftakeling van het lichaam en de ontluistering van ouderdom weergeven. Ook van mensen met een verstandelijke beperking maakte Van Dokkum ontroerende portretjes, waaruit spreekt hoezeer ze hem vertrouwen. Om het verworven vertrouwen van zijn poseerders niet te beschamen, is Van Dokkum zeer terughoudend in het publiekelijk tonen van voorstudies. Dat is sympathiek. Toch zou er nog eens een expositie met zijn tekeningen moeten komen, ooit, als we uitgelachen zijn en toe zijn aan intens kijken. Met ernstige blikken, en een vinger onder de kin.

”Marius van Dokkum: Humoristisch Slot van 2010”, is tot en met 2 januari 2011 te zien in Slot Zeist.

www.slotzeist.com

Marius van Dokkum-arrangementen in Slot Zeist

In Slot Zeist worden drie Marius van Dokkum-arrangementen georganiseerd. Deelnemers worden ontvangen met koffie, thee en gebak, waarna een film wordt getoond over het werk en leven van de kunstenaar. Marius van Dokkum verzorgt daarna zelf een rondleiding over de expositie en zijn vrouw Ingeborg omlijst het geheel met muziek.

Data en tijden: Maandag 8 november om 14 uur; maandag 22 november om 14.00 en om 19.30 uur. Prijs: € 19,50.

Voor deelname dient u te reserveren op telefoonnummer 030-6921704.