„Goedemorgen”, zegt rabbi Dovid Rose in het Nederlands, zodra hij merkt dat zijn gast uit Nederland komt. Om in het Duits te vervolgen: „Mijn overgroot­vader was voor de oorlog voorzanger in de synagoge in Amsterdam, bij het Waterlooplein. Zeg je dat zo: voorzanger?”

Rose groeide op in Engeland. Hij ging in 1997 naar Israël om zich te wijden aan de studie van de Talmoed, de commentaren op de Thora. Vijf jaar geleden kwam de rabbijn met vrouw en kinderen naar Berlijn, om er „opbouwwerk” te verrichten. Inmiddels is Rose, die ondanks beginnend grijze slapen een jeugdige indruk maakt, directeur van het opleidings­programma van het Berlijnse 
Rabbinerseminar.

Rose gaat zijn bezoeker voor, de synagoge in. De synagoge is tegelijk Talmoedstudiecentrum. Beneden in de hoek staat een koffie­automaat. Zwarte colberts hangen zij aan zij in de garderobe. Op de plank erboven zijn chassidische hoeden losjes neergelegd. Het gebouw bevindt zich op een binnenhof in het centrum van Berlijn. Tot 1938 was hier een synagoge gevestigd, een van de weinige die de oorlog overleefden. Sinds vorig jaar verdiepen Joodse mannen zich hier weer in de wetten en voorschriften van de Thora, in de Talmoed en de commentaren.

Deze binnenplaats is het hart van Lauder Yeshurun, een Joods orthodox opleidingsinstituut dat in 2005 in Berlijn de deuren opende door toedoen van de Amerikaan Ronald S. Lauder. Met het instituut wilde hij het orthodoxe Jodendom in Midden- en Oost-
Europa ondersteunen.

In de Beth Midrash, de grote studiezaal van de synagoge, zijn deze ochtend zo’n vijftien jonge mannen aanwezig. Na het ochtend­gebed en het ontbijt brengen de studenten hier de ochtend door. Eenvoudige tafels en lange rijen donkere boekenkasten met dikke banden (Talmoedische geschriften en commentaren daarop) vullen de zaal.

Enkele jongemannen –keppeltje op, sommigen met baardje– zitten achter een opengeslagen boek, anderen staan eromheen. Ze discussiëren luidkeels. Af en toe heeft Rose moeite om zich verstaanbaar te maken. „De Thora bestuderen is het leven zelf. En dat gebeurt luid, soms zeer luid. Hier heerst geen academische stilte”, glimlacht hij.

De meeste studenten komen uit Oost-Europa en hebben de orthodoxie niet van huis uit mee­gekregen. In de voormalige Sovjet-Unie werd de Joodse religie onder­drukt. „Sommigen komen hier voor één of twee jaar, bijvoorbeeld nadat ze getrouwd zijn”, legt Rose uit. „Onze gast­docenten uit Amerika en Engeland ver­bazen zich over de leergierigheid en discipline die ze hier aantreffen. Dat is een goed teken voor het Jodendom in Duitsland.”

Het Rabbinerseminar is in 2009 van start gegaan. Vorige maand werd de 23-jarige Moshe Baumel tot rabbijn geordineerd. Als 3-jarig jongetje kwam hij met ouders vanuit Litouwen naar Berlijn. „Ik ben niet gaan studeren om rabbijn te worden”, zegt Baumel. „Dat verlangen groeide langzaam. De opening van het seminar kwam dus precies op tijd. En ook als rabbijn blijf je student. Het bestuderen van de Thora is een intellectuele ervaring die ik ten volle wil uitbuiten.” Toekomstige rabbijnen worden ook voorbereid op hun rol in een Joodse gemeente in Duitsland.

Na het middaggebed vertelt de 29-jarige Yehuda Shamis in een kleine studieruimte hoe hij zeven jaar geleden de drang om de zin van het leven te ontdekken voelde. „Zomaar, tijdens filmopnamen. Ik heb lang gezocht en ontdekte dat het orthodoxe Jodendom resoneerde met mijn inner­lijke behoefte aan zingeving.” Shamis, geboren in Moskou, drukt zich zorgvuldig uit. Volgend jaar ontvangt hij zijn ”semicha”, de wijding tot rabbijn.

Shamis heeft geleerd dat ieder woord betekenis heeft. Zijn studie is de studie van het woord. Overdag bestudeert hij eeuwenoude traktaten over religieuze voorschriften, samen met een medestudent. „In de dialoog onderwerp je je aan het kritische filter van de ander.” Soms houdt zo’n studiepartnerschap jaren stand. „Men zegt wel eens dat de chemie tussen de partnerstudenten even goed moet zijn als die tussen man en vrouw. Met mijn partner komt het in de buurt”, glimlacht Shamis.

Door de open ramen van de bibliotheek komt het geluid van spelende kinderen. Een Joodse kleuterschool maakt deel uit van Lauder Yeshurun, evenals een basisschool en een midrasj, een centrum waar vrouwen kunnen studeren en zich voorbereiden op een rol in de Joodse gemeenschap. Binnen het instituut zijn al diverse huwelijken tot stand gekomen.

Het interview is voor Shamir een verplicht nummer: „Als de dag meer uren zouden hebben, zou ik deze aan het bestuderen van de Talmoed wijden. Ik wil zo dicht mogelijk bij de waarheid van de Thora komen.”

Orthodox seminar en liberaal college

Duitsland telt 115 Joodse gemeenten. De afgelopen twintig jaar is dat aantal sterk gegroeid door de immigratie van Joden uit de voor­malige Sovjet-Unie. Officieel geldt het merendeel van de gemeenten als orthodox. Door de onderdrukking van het Jodendom in de voormalige Sovjet-Unie is er van doorleefde orthodoxie in veel gemeenten echter geen sprake. Twintig gemeenten zijn aangesloten bij de Unie van Progressieve Joden.

Duitsland kent twee instellingen waar rabbijnen worden opgeleid.

Behalve het orthodoxe Rabbinerseminar in Berlijn, dat vorig jaar werd geopend, is sinds 1999 aan de universiteit van Potsdam het Abraham Geigercollege gevestigd, dat liberale rabbijnen aflevert. In 2006 ontvingen drie rabbijnen van dit college als eersten in het naoorlogse Duitsland hun wijding. Op het Abraham Geigercollege krijgen de studenten ook seculiere vakken. De Thora geldt er niet als het directe Woord van God. Begin november zal de eerste vrouwelijke student van het Abraham Geigercollege haar ”semicha”, de wijding tot rabbijn, ontvangen. Het college telt 22 studenten.

Zowel het Rabbinerseminar van de Lauderstichting als het universitaire Abraham Geigercollege staat in de traditie van orthodoxe en liberale rabbijnenopleidingen die teruggaat tot de negentiende eeuw.