De afgelopen dagen sprak waarnemend partijvoorzitter Henk Bleker honderden leden en prominente CDA’ers als oud-ministers om hun de kans te geven vragen te stellen over de formatiegesprekken. De afgelopen weken was al duidelijk dat mogelijke samenwerking met de PVV veel onrust binnen de partij veroorzaakt. Veel CDA’ers vrezen dat de PVV en haar partijleider Geert Wilders willen tornen aan de vrijheid van godsdienst of onderwijs en wijzen Wilders’ benadering van moslims af.

In het tv-programma Knevel & Van den Brink zei Bleker dat een nieuw kabinet van VVD en CDA, met gedoogsteun van de PVV, „samenbindend” moet optreden en geen mensen mag uitsluiten. Ook de PVV moet die opstelling volgens hem accepteren.

De partijtop roept de achterban steeds op de resultaten van de onderhandelingen af te wachten en die te beoordelen. Partijvoorzitter Bleker heeft toegezegd dat de CDA-leden zich tijdens een partijcongres kunnen uitspreken over de samenwerking met de PVV.

Desondanks lieten prominente CDA’ers de afgelopen tijd hun ongenoegen horen. Woensdag schaarde ook oud-CDA-minister Hanja Maij-Weggen zich in dat rijtje. Ze vreest dat samenwerking met de PVV haar partij zal splijten. Ze verwacht dat de CDA-onderhandelaars uiteindelijk ook constateren dat een combinatie met de PVV niet goed is voor hun partij.

Bekend criticaster en oud-CDA-premier Dries van Agt deed er woensdag nog een schepje bovenop. Hij overweegt zijn lidmaatschap op te zeggen als het CDA met de PVV in zee gaat en over te stappen naar D66 of GroenLinks. Bleker zei te verwachten dat Van Agt de partij wel trouw blijft.

De keuze om het CDA-congres het laatste woord te geven stuit juist weer op groot verzet van CDA-senator Rob van de Beeten. Een congres beslist niet over coalitievorming, stelde Van de Beeten woensdag in een open brief aan het dagelijks bestuur van zijn partij. Het congres moet de afweging die elk individueel fractielid maakt, ten volle respecteren.

Volgens de oud-vicevoorzitter van het CDA krijgt het congres door toedoen van de CDA-top een vrijwel beslissende stem. „Staatsrechtelijk is en blijft dat uiterst bedenkelijk.” Van de Beeten vindt dat een congresuitspraak niet mag worden gebruikt om dissidente Kamerleden onder druk te zetten om in te stemmen met het onderhandelingsresultaat.

Ondertussen spraken de onderhandelaars van VVD, PVV en CDA elkaar woensdag opnieuw uren. Volgens ingewijden wordt ernaar gestreefd om in de loop van volgende week tot een akkoord te komen. Hoewel bronnen spreken van „pittige onderhandelingen” is er vertrouwen binnen de partijen dat ze eruit komen.

Als er volgende week een akkoord is, zou het CDA-congres zich zaterdag 4 september kunnen uitspreken. En zal volgens bronnen binnen de CDA-top blijken dat CDA-leden veelal rechtser zijn dan de generatie (oud)-prominenten die zich nu sterk roert.