Voetbal is razend populair in Afrika, en dat is niet geheel toevallig. Voor de sport is bijna niets nodig: een open terrein, een al dan niet zelf gefabriceerde bal en de wedstrijd kan beginnen. In ieder dorp, hoe arm ook, rennen er daarom enthousiaste elftallen achter ronde objecten aan.

Nu de voetbalkampioenschappen in Zuid-Afrika plaatsvinden, zijn de verwachtingen op het continent dan ook hooggespannen. Volgens de bekende anglicaanse aartsbisschop Desmond Tutu heeft de komst van het WK naar zijn land eenzelfde impact op Afrika als de verkiezing van Barack Obama tot eerste zwarte president van de Verenigde Staten. Het WK geeft het continent een bijzonder gevoel van zelfbewustzijn.

Voetbal is overal in Afrika, en dus laten ook de kerken van het gastland het WK niet zomaar passeren. Ze plaatsen soms kanttekeningen bij een doorgeslagen sportidioterie, maar hebben vooral oog voor de kansen die het evenement hun biedt om hun boodschap uit te dragen.

De Rooms-Katholieke Kerk van Zuid-Afrika heeft zelfs een eigen voetbalsite ontwikkeld: Kerk aan de bal (Church on the ball). De site laat een stadion zien, waar het publiek een groot spandoek met de tekst “Fans voor Jezus” vasthoudt. Wie verder klikt, komt bij een speciaal gebed voor het WK, waarin gebeden wordt om een gastvrije houding van de Zuid-Afrikanen naar hun gasten, om sportiviteit en om het uitblijven van criminaliteit en hooliganisme. De voorbeden zijn toepasselijk in de vorm van een bal gegoten.

Kardinaal Wilifrid Napier van Durban, een van de speelsteden, verwelkomt het WK als „een mogelijkheid om de belangrijke rol van sport in Afrikaanse samenlevingen te belichten.” „Sport vraagt om geduld, doorzettingsvermogen en respect”, aldus de geestelijke. „Waarden die we in de wereld, en in Afrika in het bijzonder, hard nodig hebben. Bovendien zijn het waarden die de kerk voortdurend bepleit.” De kerk wil het toernooi graag aangrijpen om de verbroedering binnen Zuid-Afrika te bevorderen…

Ter gelegenheid van de kampioenschappen heeft de kerk een speciaal gebedsboekje uitgegeven, dat aan spelers en supporters uitgedeeld kan worden. Het biedt gebeden voor sporters, supporters, „voetbalnerds” (dat ze niet te ver doorslaan), maar ook voor arme kinderen (die misschien graag wat meer van de voetballerij zouden meekrijgen). Daarnaast bevat het praktische informatie, zoals de adressen en contactgegevens van parochies in de buurt van stadions en waarschuwingen voor mensenhandel en andere vormen van criminaliteit rond grote evenementen.

Rommel opruimen

De handschoen wordt niet alleen door de Rooms-Katholieke Kerk opgepakt, maar ook door de anglicaanse en gereformeerde kerken in het land. Veel gemeentes van de Nederduits gereformeerde en de Gereformeerde Kerken haken aan bij projecten van het landelijke netwerk ”Het Ultieme Doel” (The Ultimate Goal) of organiseren zelf activiteiten. In beide kerkverbanden zijn contactpersonen aangesteld om plaatselijke gemeentes te ondersteunen in mogelijke acties rond het WK.

Vanuit de grote Nederduits gereformeerde Moreletaparkgemeente van Pretoria zijn de voorbereidingen voor het WK al sinds 2006 aan de gang. In dat jaar toog een team vanuit de gemeente naar Berlijn om te kijken hoe de kerken zich daar presenteerden tijdens de kampioenschappen.

„Wij vinden het belangrijk om het evangelie aan zo veel mogelijk mensen te vertellen”, zegt woordvoerder Diana Rabie in de koffiecorner van het enorme, fonkelnieuwe kerkgebouw van de gemeente in Pretoria. „Het is onze grote wens dat de supporters in Zuid-Afrika naast het voetbalplezier ook iets van de liefde van Christus zullen opmerken.”

De Moreletaparkgemeente is met zo’n 15.000 leden een sterk groeiende gemeenschap en pakt de evangelisatieacties dan ook groots aan. Vanuit de gemeente gaan er niet alleen teams aan de slag in Pretoria, maar ook in andere speelsteden als Kaapstad, Durban, Port Elizabeth, Polokwane en Bloemfontein.

De kerk wil graag haar boodschap kwijt, maar wil het niet alleen bij woorden laten. Gemeenteleden proberen zich dienend op te stellen door de organisatie en de burgerlijke gemeenten te helpen met bijvoorbeeld het opruimen van de rommel rondom de stadions. Bovendien is er het plan om een groot scherm in de kerk op te stellen waarop buurtbewoners de wedstrijden kunnen volgen. Rabie: „Onze kerk ligt naast een sloppenwijk en we realiseren ons dat veel van onze buren thuis geen voetbal kunnen kijken. Daarom willen we ons graag gastvrij tonen.”

Het hoofddoel is echter het doorgeven van het evangelie. Rabie legt uit dat dit tijdens de kinderactiviteiten bijvoorbeeld kan aan de hand van een voetbal met verschillende kleuren. „Het zwarte vlak staat voor de zonde, het rode voor het bloed van Jezus, het witte voor de vergeving en het groene voor een nieuw leven. We kunnen de kinderen zo’n bal meegeven, zodat ze de Bijbelse boodschap goed kunnen onthouden.”

In de buurt van de stadions zullen koffietentjes worden opgezet, waar ook geestelijk materiaal voorhanden is. Muziek- en andere creatieve groepen hopen daarbij op hun manier de mensen aan het denken te zetten.

Rabie: „Het zijn een hoop activiteiten, maar we zijn ons ervan bewust dat de Heilige Geest de mensen zal moeten aanraken. Daarom bidden we al geruime tijd als gemeente en in speciale gebedsgroepen voor de supporters die naar ons land zullen komen. Bovendien hebben we bij het stadion hier in Pretoria gebeden voor veiligheid en een rustig verloop van de wedstrijden.”

Gebed

Gebed is een van de hoofddoelen van het interkerkelijke project The Ultimate Goal. Overal in het land is bij stadions gebeden voor veiligheid en orde, en voor een goed verloop van de komende evangelisatiewerkzaamheden.

De organisatie heeft bovendien door het hele land een ‘gebedsnetwerk’ opgezet, zodat er tijdens de spelen 24 uur per dag gebeden zal worden. „We kunnen niets uitrichten als we niet gedragen worden door het gebed”, stelt Brian Evans van de organisatie.

Volgens Evans is er tijdens het WK ook een geestelijke strijd gaande. „Zuid-Afrika heeft de wereld uitgenodigd om de wereldkampioenschappen voetbal mee te maken. Maar niet alle bezoekers zijn enkel in voetbal geïnteresseerd, sommigen komen met andere agenda’s, zoals vrouwenhandel. Alleen via het gebed kunnen we al deze dingen tegemoettreden. Daarom wordt er ook in alle speelsteden 24 uur per dag gebeden.”

Bij de gebeden kan gebruik worden gemaakt van een boekje dat Operatie Mobilisatie speciaal voor de spelen heeft uitgegeven en waarin informatie en gebedspunten zijn opgenomen voor alle landen die aan de spelen meedoen.

Via The Ultimate Goal zijn tientallen evangelisten uitgezonden naar de speelsteden. Zij kunnen gebruikmaken van een speciaal gedrukt boekje met de persoonlijke verhalen van christelijke topvoetballers en een korte uitleg van het evangelie.

Gelijkenissen

Hoewel veel kerken naar buiten toe vooral een positieve boodschap willen uitdragen, klinken er richting de eigen kerkgangers ook oproepen om zich niet te laten verleiden tot voetbalidioterie. Predikanten waarschuwen voor de ‘sportgod’, die erop uit is „de ware God uit onze levens weg te drukken”, zo een recente preek in de Nederduits-gereformeerde Tafelbergkerk van Kaapstad. „Je kunt niet God dienen en de sportgod”, hield de predikant van de Vrije Gereformeerde Kerk van Johannesburg, een aan de Nederlandse vrijgemaakte kerken gelieerd kerkverband, zijn gehoor voor.

Deze terughoudendheid hoeft de bereidheid om acties te ondernemen tijdens de spelen overigens niet in de weg te staan. „God stuurt mensen van allerlei naties naar ons toe”, onderstreept de weekbrief van afgelopen zondag van de Tafelberggemeente van Kaapstad. „We moeten ons niet blindstaren op het voetbal, maar de goddelijke gelegenheden die het ons geeft wel aangrijpen!” aldus de kerkenraad, die daarop een hele rij acties laat volgen.

De voorzitter van het Rooms-katholieke ”Kerk aan de bal”-team, pater François Dufour, roept zijn medegelovigen op zijn kerkelijke voetbalsite op „zout der aarde en licht der wereld” te zijn tijdens het WK. „Bedenk welke beelden vanuit de wereld van voetbal en sport Jezus vandaag gebruikt zou hebben in gelijkenissen om de mensen te bereiken”, aldus Dufour.

Die handschoen is ook door veel protestanten opgepakt.

Afrikaner nationalisme en voetbal

Afrikaners lopen vanouds warm voor rugby, terwijl voetbal meer een sport van de zwarten is. In kringen van het Afrikaner nationalisme is er daarom ook veel voetbalscepsis, die vaak in religieuze termen geuit wordt.

„Wij moesten net als onze voorgangers, het volk Israël, bekendstaan als een volk van de gelofte, maar we hebben in 1991 een nieuwe God gekregen en zijn naam is sport: God van het genot”, laat ene Pieter Jan van Zyl weten, die actief is op Afrikaner nationalistische fora. In 1991 werd de Nationale Voetbalbond van Zuid-Afrika heropgericht, aan het einde van het tijdperk van de apartheid. Van Zyl waarschuwt voor oordelen, zoals die ook in Zacharia 13 te vinden zijn.

Ook op andere nationalistische sites, zoals die van de Afrikaner Volksparty, staan sterk voetbalkritische stukken. „Geen christen mag iets met het 2010-toernooi van doen hebben”, kopt een artikel, refererend naar berichten dat verschillende stadions met animistische rituelen zouden worden ingewijd. De auteur, dr. P.E. van der Dussen, noemt voetbal „afgoderij tegen de Almachtige God.”

Voetbal maakt de raciale spanningen in Zuid-Afrika nog altijd duidelijk. Voor het nationale voetbalteam Bafana Bafana lopen voornamelijk de zwarte Zuid-Afrikanen warm. Kleurlingen richten hun aandacht voor op Engelse clubs. Veel kleurlingen distantiëren zich van het ‘zwarte’ team, omdat ze zich in het nieuwe Zuid-Afrika achtergesteld voelen. Natuurlijk zijn er ook genoeg uitzonderingen, maar verdwenen zijn de scheidslijnen nog lang niet.