Een ingelijste oorkonde herinnert aan zijn 45-jarig VKB-jubileum, op 18 januari. Rook Belder, het gezicht van de VKB, is eind mei met pensioen gegaan.

In zijn woning in Westmaas in de Hoeksche Waard, onder de rook van Rotterdam, schudt hij in een niet te stuiten woordenstroom feiten en verhalen uit zijn mouw. Het zal in zijn contacten met de kerkrentmeesters niet anders gegaan zijn. Belder heeft in totaal 45 jaar gewerkt bij de VKB en haar voorganger VVK (Vereniging van Kerkvoogdijen), vanaf 1982 als chef de bureau.

Hoogtepunten?

„Die zijn er. In 1969 betrok de VVK een nieuw pand in Dordrecht. Voor die tijd was er alleen maar een kantoor op de boven­verdieping van het kerkelijk bureau van de hervormde gemeente Dordrecht. Kerkrentmeesters brachten in een spontane actie driekwart van het benodigde totaalbedrag van 75.000 euro bijeen. De VKB is nog steeds in Dordrecht gevestigd, inmiddels met zes medewerkers.

Een bijzonder moment was de viering van het 75-jarig bestaan van de VVK in 1995, waarvoor honderden kerkvoogden naar Apeldoorn kwamen.

Een hoogtepunt van een andere orde was de start van de gezamenlijke geldwervingsacties van de belangrijkste kerken in Nederland onder de naam Kerkbalans. De commissie geldwerving had de VVK gevraagd hieraan handen en voeten te geven. Deze acties, die in 1972 begonnen, hebben een hoge vlucht genomen.”

En dieptepunten?

„Een absoluut dieptepunt was het congres voor kerkvoogdijen in 1990 waar gesproken werd over de verschillende vormen van kerkelijk beheer. Er waren drie vormen van beheer. Vrij beheer legde de vrijheid bij de plaatselijke gemeente. Oud beheer dateerde uit de tijd van koning Willem III, en dan was er het beheer volgens de kerkorde van 1951. De synode van de Nederlandse Hervormde Kerk had besloten de laatste vorm van beheer door te voeren. Onze vereniging volgde de synode, dat kon niet anders. Tijdens die vergadering waren 700 kerk­voogden aanwezig, van wie een enkele niet eens lid was. Die kwamen alleen maar om hun ongenoegen te uiten over het besluit van de synode. De bezwaarden, die bij de oude vormen van kerkelijk beheer wilden blijven, zeiden: „Geen eenheid in de leer, dan ook geen eenheid in ’t beheer.” Ze probeerden het bestuur te pressen om tot een stemming te komen, maar het lukte hun niet. Het bestuur legde uit waarom het had gekozen voor de lijn van de synode. Overigens volgden de meeste leden het standpunt van de vereniging.

Later is er een boel narigheid uit voortgekomen. Een aantal gemeenten wilde beslist niet naar een andere vorm van beheer. Ze hadden onder meer bezwaren tegen Samen op Weg en wilden dáárom niet naar een goede vorm van kerkelijk beheer zoeken. Maar in feite was het besluit al in 1951, bij de totstandkoming van de nieuwe kerkorde, genomen.”

Wat was uw drijfveer?

„Ik heb altijd geprobeerd om de kerkrentmeesters die het werk in de plaatselijke gemeente verrichten, te ondersteunen. Daarmee heb ik de kerk willen dienen. Mijn motivatie is niet minder geworden. Ik ben de plaatselijke gemeente, de mensen dus, voor ogen blijven houden. Nee, ik zie het geld niet als een mammondienst. De synode vond dat ook niet, want die heeft de kerkvoogden juist kerkenraadslid gemaakt, eerst ouderling-kerkvoogd en nu ouderling-kerkrentmeester. Op een goede manier met geld omgaan kan ook een roeping in de kerk zijn.”

Wat vindt u van Kerkbalans nieuwe stijl?

„Ik heb vanaf het begin mogen meewerken aan Kerkbalans. 
Kerkbalans nieuwe stijl is een manier van geldwerving die past bij deze tijd. Doelgroepen worden gerichter benaderd. Nee, richtlijnen voor het bedrag dat iemand moet geven, noem ik niet. Voor iemand in de bijstand is 50 euro een groter offer dan 1000 euro voor iemand met een fors inkomen. Ik vind wel dat bemiddelde gemeenteleden gerust enkele honderden euro’s voor de kerk kunnen geven. Er is per slot van rekening veel geld nodig.”

Is het nodig om randkerkelijken te benaderen met de vraag om geld te geven?

„Er zijn genoeg randkerkelijken die willen bijdragen aan het behoud van de kerk in hun dorp of stad. De kans bestaat dat mensen door het contact weer geïnteresseerd raken in de kerk.”

Blijven alle gebouwen door Kerkbalans behouden?

„In een toenemend aantal gemeenten lukt het nu al niet meer. De verwachting is dat de komende tien jaar duizend kerkgebouwen hun deuren moeten sluiten. Het is nodig om de verkoop daarvan goed te begeleiden. Project­ontwikkelaars of makelaars moeten er niet met het geld vandoor gaan. Als een gemeente blijft slinken, kan zij een huisgemeente of een streekgemeente worden. Het is belangrijker dat de Evangelie­verkondiging doorgang vindt dan dat een gemeente in een mooie kerk samenkomt. Dat is ook het beleid van de kerkrentmeesters.

Het is het beste als de gebouwen een herbestemming, krijgen die enigszins past bij hun oude functie, bijvoorbeeld als bibliotheek, maar soms zal het anders zijn of zullen kerk­gebouwen gesloopt worden.”

Draagt de overheid genoeg bij in de kosten voor monumentale kerken?

„Dat zou beter kunnen. De overheid geeft 65 procent subsidie over de subsidiabele kosten, terwijl dat zo’n dertig jaar geleden nog op ongeveer 90 procent lag. In een aantal gevallen komen daar nog subsidies van lagere over­heden of fondsen bij, maar dikwijls is de last te zwaar voor de kerkelijke gemeente. In België zijn monumentale kerken in handen van de overheid. In Duitsland bestaat er kerkbelasting. Waarom komt er in ons land niet een soortgelijke regeling voor de kerk­gebouwen?

In 2005 waren de financiën zeer ondoorzichtig. Daarin is ver­betering gekomen, mede dankzij bemoeienis van de VKB. De vereniging heeft als wens dat de financiële afgrenzing tussen de dienstenorganisatie en de interkerkelijke zendingsorganisatie Kerk in Actie duidelijker wordt, zoals er ook een scheiding bestaat tussen de financiën van de diaconieën en die van de kerkrentmeesters. Een ander streven van de VKB is om meer samen te werken met gemeenteadviseurs van de Protestantse Kerk in Nederland.”

Heeft de VKB bemoeienis met kerkelijke begraafplaatsen?

„Ruim 400 protestantse gemeenten hebben de verantwoordelijkheid voor een begraafplaats. In een aantal gevallen is men ertoe overgegaan om weer rond de kerk te begraven. In Sluipwijk bijvoorbeeld zijn de oude graven geruimd en zijn nieuwe graven aangelegd. Het is goed om overleg te voeren met de VKB, omdat er op dat terrein een woud aan regel­geving bestaat. De VKB heeft er een boekje over uitgegeven, ”Vademecum kerkelijke begraafplaatsen. Handboek voor de kerkrentmeester in de Protestantse Kerk in Nederland”, waarin kerkrent­meesters veel gegevens kunnen vinden. Aan dat boek heb ik een steentje bijgedragen.”

Wie schrijft die blijft…

„Inderdaad, het is niet mijn enige boek. Ik heb een aantal publicaties over de geschiedenis van mijn dorp, Westmaas, op mijn naam staan. Daarnaast heb ik ”In dienst van de kerk” geschreven, over de historie van de VVK. Ik hoop daarmee de kerkrentmeesters te helpen. En ik voer voorlopig de eindredactie van Kerk­beheer, het blad van de VKB. Zo blijf ik dienstbaar aan de kerk.”

Belder 
De in 1945 geboren Rook Belder kwam in 1965 als administratief medewerker/assistent boekhouding in dienst bij de Vereniging van Kerkvoogdijen (VVK). In 1974 werd hij aangesteld als administrateur en in 1982 als chef de bureau van de VVK. In 1990 kreeg hij de eindredactie van het maandblad De Kerkvoogdij, later Kerkbeheer, in handen.

In 1995 publiceerde hij met E. J. Mathies het boek ”In dienst van de kerk. Geschiedenis van de VVK, 1920-1995”. Nu neemt hij afscheid van de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer (VKB).

In kerkbreed komt iedere week een persoon aan het woord die een reflectie geeft op een opvallende gebeurtenis of ontwikkeling in het kerkelijk leven. Vandaag: Rook Belder, die na 45 jaar vertrekt bij de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer (VKB).