De politieke reacties op het rapport van de commissie-Davids waren voorspelbaar. Niet omdat de inhoud nieuwe inzichten of onverwachte conclusies bevatte, maar omdat het rapport zich uitstekend leende voor partijpolitieke interpretaties.Het is buitengewoon jammer dat de commissie nauwelijks oog heeft gehad voor de politieke omgeving, toen en nu. Ze sloeg al onmiddellijk een verkeerde weg in door haar opdracht te versmallen tot de vraag waarom regering en parlement politieke steun uitspraken voor de handelwijze van de coalitie. Politieke steun is namelijk het vertrekpunt voor iedere discussie met bondgenoten. Het gaat in het politieke debat om de vervolgacties: trek je de steun in, handhaaf je hem of breid je hem uit met militaire hulp.

Voorts heeft de commissie gekeken of er sprake was van een volkenrechtelijk mandaat voor het optreden van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Australië. Dat dit ontbrak, kan nauwelijks nieuws worden genoemd. De parlementaire commissies in de drie betrokken landen waren al tot die conclusie gekomen.

Servië

Dat was eveneens voorspelbaar, want de enige onbetwistbare rechtsgrond voor militaire interventie is een expliciete resolutie van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Je hoeft geen juridische Einstein te zijn om te weten dat landen als Rusland en China een dergelijke resolutie nimmer zouden steunen. Het kan toch niet zo zijn dat ons handelen alleen aanvaardbaar is als dat wordt goedgekeurd door landen die zelf volop interveniëren in buurlanden, maar ieder internationaal optreden in Afrika of Europa blokkeren, omdat hun politieke agenda anders luidt? Het hoogste recht is vaak het grootste onrecht, want de wereld kijkt machteloos toe in Tibet of Darfur.

De NAVO heeft wel ingegrepen op de Balkan, toen verhalen de ronde deden over genocide door de Serviërs in Kosovo. Nederland liet het toen niet bij politieke steun, maar voerde zónder helder volkenrechtelijk mandaat bombardementen uit op Servië en Kosovo. Ook toen waren Rusland en China tegen militair ingrijpen. De overeenkomst met de situatie rond Irak is treffend en het is een ernstige tekortkoming van de commissie dat ze dit niet onderkent. Partijen die destijds de bombardementen op Servië wel steunden, zijn niet geloofwaardig als zij nu de inval in Irak op juridische gronden verwerpen.

Dat Davids c.s. geen oog heeft voor de politieke component bij de totstandkoming van een volkenrechtelijk besluit kan ik me nog wel indenken. Kwalijker vind ik het dat de commissie geen aandacht besteedt aan de vraag wat er met dat besluit vervolgens wordt gedaan. Bondgenoten hebben per definitie politieke steun, totdat je die intrekt. We zitten samen in de NAVO, vliegen en varen met gemengde bemanningen, hebben afspraken over doorvoer van materieel enzovoort.

Voldongen feit

Terecht zag de meerderheid van de Tweede Kamer het verlenen van politieke steun, geplaatst voor het voldongen feit van de oorlog, als vanzelfsprekend en het minimale dat we moesten doen voor een bondgenoot. Niemand wilde immers dat Saddam Hussein zou winnen.

Net zo wereldvreemd is het verwijt van de commissie dat de Tweede Kamer op de hoogte had moeten worden gebracht van een ”aide memoire” dat de Amerikanen in november 2002 verspreidden. De regering hoeft niet alles aan de Tweede Kamer te melden, alleen dat wat relevant is voor de politieke besluitvorming en niet uit andere bronnen al bekend is. Iedereen die het nieuws volgde, wist dat Amerika de bondgenoten polste over hun mening en eventuele steun. Pas als regering en parlement mogelijk welwillend staan tegenover een verzoek om een militaire bijdrage, volgt een formeel verzoek en dus ook een formele kennisgeving aan de Tweede Kamer. Een afgewimpeld informeel verzoek hoeft niet te worden gemeld.

Het enige wat de besluit­vorming ernstig bemoeilijkte, waren de coalitiebesprekingen tussen CDA en PvdA. Daaraan besteedt de commissie onvoldoende aandacht.

Koehandel

Heel zwak is de uitspraak van Davids dat de inval niet heeft gebracht wat men ervan verwachtte. Het gaat om de besluitvorming vooraf en niet over het resultaat achteraf. Trouwens, misschien is Davids wel wat voorbarig. De kans dat over tien jaar in Irak vrede heerst, is groter dan in Afghanistan.

De eminente juristen hebben goed werk verricht als het gaat om het controleren van feitelijke beweringen. Van de aantijgingen over militaire betrokkenheid of koehandel door De Hoop Scheffer laat het rapport niets heel. Door de juridische blikveldvernauwing is het echter niet geworden wat velen verwachtten: een gezaghebbend rapport waaruit we ook lering kunnen trekken voor de toekomst.

De auteur was van 2002-2006 lid van de Tweede Kamer voor de LPF.