Uit een artikel donderdag in deze krant blijkt dat door het hele land inmiddels honderden reguliere supermarkten op zondag open zijn via een ontheffing die bedoeld is voor avondwinkels.De regeling leidt tot onrust en onvrede bij gemeentebesturen en winkeliers. Zo zijn in Deventer diverse supermarkten die buiten de boot vielen voor zo’n avondwinkelontheffing, toch iedere zondag illegaal open om daarmee politiek Den Haag op te roepen zorg te dragen voor een eerlijker speelveld.

Marcel ten Broeke

Steeds meer supermarkten spelen op zondag voor avondwinkel om maar open te kunnen zijn. „Doordeweeks een jongen, zondags een meisje: dat kan natuurlijk niet.”

Aanvankelijk viel de schade nog wel mee voor Quido Hoffman, eigenaar van een Plussuper in Deventer. Toen het gemeentebestuur van de koekstad per 1 januari vorig jaar niet hém, maar een viertal collega-supermarkten toestemming verleende om iedere zondagmiddag de deuren te openen, huilde de ondernemer daarom geen tranen met tuiten.

Hoffman: „Ik dacht: het loopt wel los. Net zoals het destijds met de introductie van een maandelijkse koopzondag in Deventer wel losliep. Ik bleef dicht en had daar weinig nadeel van.”

Maar tijden veranderen. In de loop van het afgelopen jaar wisten steeds meer Deventenaren op zondag de winkels van zijn concurrenten te vinden. „Een échte winkelbehoefte op zondag bestond er hier aanvankelijk niet”, meent Hoffman. Maar het aanbod creëerde sluipenderwijs zijn eigen vraag. „Je zag het wekelijks drukker worden.”

Vooral toen het in de zomer zondag na zondag fraai barbecueweer was. „In drie uur tijd draaiden de supermarkten toen omzetten die normaal gesproken amper op een hele zaterdag worden gehaald. Het verkeer liep er zelfs door vast.”

Hoffman zag het alles met lede ogen aan en merkte het zoetjesaan ook in de portemonnee. „Mijn klanten die op zondag elders gingen winkelen, bleven daar soms ook doordeweeks hangen. Ik draai nu een omzet die zo’n 3 procent lager ligt dan voorheen.”
Oók open op zondag kan Hoffman echter niet. Legaal, althans. De supermarkten die wel open mogen op zondag maken hiertoe gebruik van een ontheffingsmogelijkheid in de Winkeltijdenwet die oorspronkelijk bedoeld is voor avondwinkels. Gemeenten mogen deze ontheffing slechts verstrekken aan één avondwinkel per 15.000 inwoners. Gevolg is dat de vergunningen in veel plaatsen worden verleend volgens het principe: wie het eerst komt, wie het eerst maalt.

Hoffman viel, ook voor 2010, buiten de prijzen. Maar de supermarkteigenaar pikt het niet langer. Vergunning of niet, ook hij opent nu zondags zijn deuren. Illegaal. Vier collega’s in Deventer volgen zijn voorbeeld. Hoffman: „Ik ga niet werkeloos toezien hoe concurrenten mijn omzet wegsnoepen op basis van een regel die de wetgever natuurlijk nooit zo heeft bedoeld.”

Hoewel het „zakelijk gezien” verstandig is zijn winkel op zondag te openen –„de klant wil op zondag winkelen”– blijft hij „privé” liever dicht. „Ik sta hier nu iedere zondag met mijn vrouw en wat parttimers in de winkel. Ook wij willen graag wat rust met ons gezinnen op zondag. Dus als de uitkomst van dit hele circus wordt dat alles straks dicht moet, ben ik blij. ”

De gemeente Deventer kan ondertussen –aangespoord door de vier legale ‘avondsupers’– weinig anders dan de wet handhaven. Vorige week ontvingen Hoffman en zijn trawanten dan ook de eerste dwangsom –5000 euro– van de gemeente. Afgelopen zondag de tweede.

Maar betalen gaat de ondernemer niet. Hij zal zich verdedigen. Desnoods tot de Hoge Raad aan toe om daarmee een eerlijk speelveld te krijgen. Hoffman: „Gelijke monniken, gelijke kappen. Dus óf allemaal open, óf allemaal dicht. De huidige regeling werkt rechtsongelijkheid in de hand. Wat nu gebeurt, is concurrentievervalsing.”

Ook in politiek Den Haag is de avondwinkeltruc, die zich als een olievlek over het land verspreidt, niet onopgemerkt gebleven. SP-Kamerlid Gesthuizen noemt de situatie bespottelijk. „Doordeweeks een jongetje en zondags een meisje zijn: dat kan natuurlijk niet.”
In het initiatiefwetsvoorstel dat de SP vorig jaar samen met de SGP indiende om de Winkeltijdenwet aan te scherpen, was daarom tevens opgenomen dat de avondwinkelontheffing voortaan alleen nog maar door échte avondwinkels kon worden gebruikt.

De coalitie, die recent wel een ander element (de zogenoemde toerismebepaling) in de Winkeltijdenwet aanscherpte, wilde daar echter niet aan. Volgens CDA-minister Van der Hoeven van Economische Zaken valt de avondwinkeltruc zelfs binnen de grenzen van de wet. Ze liet daarom vorig jaar weten „niet voornemens” te zijn de avondwinkelbepaling aan te passen.

Gesthuizen en SGP-fractievoorzitter Van der Vlies willen opnieuw opheldering van Van der Hoeven. Van der Vlies: „Het zou raar zijn als de minister nu nog niet inziet dat deze constructies écht niet kunnen. In Aalst-Waalre organiseert een supermarkteigenaar die dit jaar geen avondwinkelvergunning bemachtigde nu wekelijks een sjoelwedstrijd of een andere festiviteit om maar open te kunnen op zondag. Sjoelen is leuk, maar als dat voldoende is om je winkel open te stellen, dan is straks alles mogelijk.”

Ook Hoffman vindt het hoog tijd dat de landelijke politiek in de benen komt. „Ze hebben dit gedrocht van een ontheffing in Den Haag verzonnen. Het zou goed zijn als ze het ook daar oplossen.”

De winkelier uit Deventer heeft wel een suggestie voor het kabinet. „In Maastricht zijn ze slim. Wie daar op zondag van de avondwinkelregeling gebruik wil maken, moet op minimaal drie avonden in de week tot middernacht open zijn. U begrijpt: de animo is daar flink afgenomen.”

1 op 15.000

De Winkeltijdenwet biedt winkels die op zondag gesloten zijn „tussen 00.00 uur en 16.00 uur” en waar „uitsluitend of hoofdzakelijk eet- en drinkwaren plegen te worden verkocht” de gelegenheid de deuren iedere zondag van 16.00 tot 24.00 uur te openen. Deze ontheffing mag door gemeenten worden verstrekt aan één avondwinkel per 15.000 inwoners. Voor reguliere supers is deze ontheffing nooit bedoeld, desondanks komen gemeenten er veelal niet onderuit wanneer een supermarkt een verzoek hiertoe indient. Veel gemeenten hanteren in hun plaatselijke verordening slechts zeer algemene definities voor avondwinkels.

Olievlek

Deventer is niet de enige gemeente waar gewone supermarkten op zondag geopend zijn onder de vlag van een avondwinkel. Door het hele land maken inmiddels al circa 400 winkels (op een totaal van 5000 supers) gebruik van deze maas in de wet. Ook lopen er door het hele land nog tientallen aanvragen van supermarkten die op zondag open zouden willen. Volgens recente cijfers van marktonderzoeksbureau GfK sleepten Nederlandse supermarkten vorig jaar op zondag 300 miljoen euro aan omzet binnen, circa 1 procent van de totale omzet in 2009 en 33 procent meer dan in het voorgaande jaar.

Onvrede

Waar sommige gemeenten de avondwinkeltruc zien als een ideale mogelijkheid om de strenge Winkeltijdenwet te omzeilen, worstelen andere gemeenten ermee. Zo wordt in enkele plaatsen gedacht aan een roulatiesysteem, waardoor alle supers ooit aan bod komen, In Eindhoven probeert men de plaatselijke verordening zo aan te passen dat straks alleen avondwinkels en niet langer ook supermarkten gebruik kunnen maken van de zondagopenstelling. En in Apeldoorn sneuvelde onlangs een initiatief om de winkelopstelling op zondag alleen toe te staan aan (avond)winkels met een beperkte oppervlakte.

Echter, niet alleen gemeenteraden en supermarkteigenaren ergeren zich aan de huidige situatie. Ook échte avondwinkels betreuren de komst van nieuwe concurrenten op de zondagavond. En bakkers, groenteboeren en slagers beklagen zich over het feit dat zij buiten de boot vallen bij deze regeling.

Rechter

Vorig jaar boog een rechter van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) zich in een kort geding dat was aangespannen door de Sligro Food Group uit Veghel al over de avondwinkeltruc. Uitkomst was dat er geen wettelijke bezwaren zouden bestaan voor supermarkten die van deze regeling gebruikmaken.

Advocaat Thomas van Vugt van het Amsterdamse kantoor Blenheim stelde eerder in deze krant dat de kans echter groot is dat deze uitspraak in een bodemprocedure niet houdbaar zal blijken te zijn, omdat het advies van de Sociaal-Economische Raad –dat in 1986 de basis vormde voor de ontheffingsmogelijkheid– een duidelijk onderscheid maakt tussen avondwinkels en dagwinkels. „Dat sluit ook beter aan bij de dagelijkse praktijk. Want ga maar eens naar buiten en vraag aan honderd mensen of Super de Boer een avondwinkel is. Dan hoor je honderd keer: „Nee, een supermarkt.””