Terwijl de intercity Leiden-Utrecht langzaam op gang komt, bladert Laurens Groeneveld door Metro. De winter is in het land en dat is de gratis kranten niet ontgaan.Sp!ts meldt hoe treinvertragingen op het station Utrecht bijna tot een volksoproer leiden. „Onbegrip, ergernis en zelfs woede” namen gestrande reizigers volgens de krant in hun greep.

Op de voorpagina van Metro staat mevrouw Knip uit Hoogezand. Drie behulpzame jongeren duwen de rollator van de 82-jarige door de sneeuw. „Eigenlijk is De Pers mijn favoriet”, zegt Groeneveld, eerstejaarsstudent journalistiek in Utrecht, en ingestapt in Woerden. „Maar de bakken waren al leeg.”

Hoeveel mensen dankzij Metro meeleven met mevrouw Knip die zich door de Hoogezandse sneeuw ploegt? Oud-hoofdredacteur Jan Dijkgraaf, die van Metro de tweede krant van Nederland maakte, sluit een aantal van 3,2 miljoen niet uit. „Althans, toen ik er wegging in 2006 was dat hun bereik.”

Dijkgraaf, inmiddels hoofd­redacteur van het noodlijdende HP/De Tijd, verklaart het succes van Metro uit het zakelijk instinct van de drie oprichters, de uitgever Falk Madeja en de ondernemers Tiago Jurgens en Bart Lubbers, zoon van oud-premier Ruud Lubbers. „Met het openbaar vervoer reizen mensen gemiddeld twintig minuten. Deze drie zagen heel goed in dat er een markt was voor een gratis krant die jongeren tijdens dat verveelmoment bijpraatte over het nieuws van de dag ervoor.”

Wat een gratis krant de lezer moet voorschotelen, was voor de drie opeenvolgende Metrohoofdredacteuren Jelle Leenes, Egbert-Jan Riethof en Dijkgraaf geen uitgemaakte zaak.

Dijkgraaf: „Leenes probeerde van Metro een tweede Volkskrant te maken, met veel pretenties en lange verhalen. Hij werd aan de kant geschoven, net als Riethof, toen de krant na drie jaar zwaar verliesgevend bleek.

Ik kreeg bij mijn aantreden de opdracht mee die trend om te buigen. Dankzij het concept dat ik doorvoerde, is dat gelukt, maar het had toen weinig gescheeld of de stekker was eruit gegaan.”

Metro dient geen enkel moreel doel, onderstreept Dijkgraaf. „Het is ook geen krant, het is een product. De oprichters bedachten het concept om er geld mee te verdienen. Dat is gelukt.”

Wat volgde rond de gratis kranten is bekend. Nieuwkomer Dag, verschenen in 2007, moest binnen de kortste keren weer afhaken. De Pers handhaaft zich omdat hij teert op het kapitaal van ondernemer Marcel Boekhoorn, maar verschijnt uitsluitend nog in een geslonken oplage in de Randstad sinds de krant in april noodgedwongen een samenwerking aanging met Wegener.

„Eén gratis krant in 2011, daarmee gaat het hele avontuur eindigen”, voorspelt Dijkgraaf. „Als Boekhoorn is uitgekeken op zijn speeltje, is het einde oefening voor De Pers. Sp!ts is momenteel bezig Metro kapot te concurreren door te stunten met advertentietarieven. Zijn moederconcern, De Telegraaf, kan daar het langst mee doorgaan. Dat heeft miljoenen op de plank, Metro niet. Het lijkt mij onvermijdelijk dat ze op termijn samen verdergaan.”

Bijna al Groenevelds jaargenoten op de hogeschool overwegen een abonnement op de Volkskrant of nrc.next, zegt de student terwijl de intercity Utrecht nadert. „Alleen gratis kranten vinden ze niets.” En dat zo veel mensen er dan toch naar pakken? „Als ze gewoon voor het oprapen liggen, ligt dat voor de hand.”

Dit is de tweede aflevering in een serie over belangrijke ontwikkelingen sinds het jaar 2000.