Argeloze passanten wanen zich het slachtoffer van zinsbegoocheling. Boven de bebouwing van het onaanzienlijke dorpje Lichen Stary, op het Poolse platteland, rijst een imposante kathedraal op: 120 meter lang, 77 meter diep, 99 meter hoog. De middagzon geeft de met bladgoud bedekte koepel, die al van verre de aandacht trekt, een majestueuze glans.Het carillon in een van de torens produceert vrolijke klanken. Hoewel het geen vakantietijd is, trekken ook nu honderden mensen over het brede, geplaveide pad naar de ingang van het godshuis. Een groep bejaarden die met de bus naar Lichen is gekomen, nonnen in kloostergewaden, jonge ouders die met hun kleine kinderen een dagje bedevaartsoord doen, jongeren in spijkergoed, een delegatie van vakbond Solidarnosc die een grote bloemenkrans meevoert.

Voor de 141 meter hoge toren van de kathedraal staat een beeld van paus Johannes Paulus II, die het heiligdom in ‘ontvangst’ neemt. Tijdens een bezoek aan zijn geboorteland in 2005 verhief hij de megakerk tot basiliek, waarmee hij de speciale betekenis ervan bevestigde. De krans van Solidarnosc krijgt een plaats aan de voet van de versteende Poolse paus, die een belangrijke rol speelde in de val van het communisme.

Bedevaartsoord

De grootste kerk van Polen werd tussen 1994 en 2004 uit de grond gestampt. Als huldebetoon aan Maria, op de overgang naar een nieuw millennium. Bedevaartsoord is het dorp met hooguit duizend inwoners al veel langer. Het heeft die status te danken aan Tomasz Klossowski uit Lichen, die na de strijd bij Leipzig in 1813 zieltogend op het slagveld lag. Volgens de overlevering riep de Poolse soldaat in deze omstandig­heden tot Maria, die aan hem verscheen met de mededeling dat hij hersteld naar zijn vaderland zou terugkeren. Waarbij ze hem de opdracht gaf op zoek te gaan naar een afbeelding van haar.

Terug in Polen loste Klossowski zijn gelofte in. De door hem gevonden prent zou tijdens een cholera-epidemie rond 1850 wonderbare kracht hebben getoond. Een bisschoppelijk comité besloot het portret daarop een ereplaats te geven in de parochiekerk van Lichen, waarmee een nieuw bedevaartsoord voor Maria was gecreëerd.

Na de Tweede Wereldoorlog zette monniken zich aan het herstel van de geruïneerde dorpskerk. Noch zij, noch de pelgrims lieten zich weerhouden door de repressie van de communistische autoriteiten. In 1967 stak kardinaal Stefan Wyszynski zijn nek uit door de vereerde afbeelding op het feest van Maria Hemelvaart te kronen. Tal van bisschoppen, honderden priesters, monniken en nonnen en zo’n 150.000 pelgrims woonden de plechtigheid bij.

Kruisheuvel

Jaarlijks bezoeken zo’n 1,5 miljoen bedevaartgangers het pelgrimsoord, dat uitgroeide tot een potpourri van torens, kerken, beelden, toiletgebouwen en kiosken. De oorspronkelijke kapel is allang niet meer berekend op de aanloop. Ook buiten zijn biechthokjes geplaatst. Een overkapping die doet denken aan een muziektent wordt gebruik voor openluchtmissen.

„Als je maar betaalt, kun je hier op religieus gebied alles krijgen”, weet Pedro Snoeijer, de Poolse veldwerker van stichting In de Rechte Straat. „Vooral missen voor overledenen zijn populair. De gedachte van het vagevuur leeft in Polen nog heel sterk. Op begraafplaatsen zie je bankjes waar nabestaanden soms dagen zitten te bidden voor het zielenheil van hun overleden man of vrouw.”

Op een steenworp afstand van de kerk werd in de jaren zeventig met zwerfkeien een kruisheuvel gebouwd. Een kronkelend pad voert via kruiswegstaties geleidelijk naar de top met de gekruisigde Christus, geflankeerd door twee vrouwen. Onderweg passeren de pelgrims levensgrote figuren, uitgehouwen of geschilderd. Ze verbeelden niet alleen personen uit het lijdens- en opstandingsevangelie, maar ook uit wonderverhalen waarin Maria centraal staat. Kleine, in de heuvel verscholen kapellen bieden bedevaartgangers de gelegenheid tot boetedoening voor zware zonden.

Wie zichzelf wil tuchtigen, kan gebruikmaken van de smalle boetetrap in een lage, ruwstenen tunnel. Alleen op de knieën te bestijgen. Aflaten zijn op deze bijzondere plaats het hele jaar door te verkrijgen.

Dieven

Toch ligt het kwaad zelfs hier niet stil. Tussen borden die de wonderbaarlijke kracht van Maria verkondigen, staat een waarschuwing tegen dieven. Het offerblok op de top van Golgotha is zodanig gefabriceerd dat het niet te kraken valt. Dag aan dag slokt het zloty’s op. De gaven van de pelgrims en hun bestedingen op het bedevaartsterrein, onder meer in bar Emmaüs, maakten de bouw van de basiliek mogelijk. Een tempel ter ere van Maria, nergens mooier zichtbaar dan vanaf Golgotha.

Bozena Tauj, een vrouw van middelbare leeftijd uit het 100 kilometer verderop gelegen Lodz, komt elk jaar een keer naar Lichen. „De moeder Gods helpt en verhoort altijd. Bij haar kun je terecht met al je zorgen en moeiten. Dat hebben we heel bijzonder ervaren toen een kind van ons erg ziek was. We hebben hier voor hem tot Maria gebeden en hij is genezen.”

Nu is ze vooral gekomen om de ‘koningin van Polen’ te danken voor verkregen zegeningen en haar de zielen van overleden familieleden op te dragen. „Een dag in Lichen geeft me innerlijke vrede en rust. Daar kan ik weer een tijd op teren. Elke avond dank ik Maria voor de dag die ik heb ontvangen en breng ik m’n zorgen bij haar. Jezus is voor mij niet minder belangrijk, maar de afstand tot Hem is groter. Het is net als in het natuurlijke: met heel persoonlijke dingen ga je toch het liefst naar je moeder toe? Die staat altijd voor je klaar, die kent je als geen ander.”

Boenmachine

Haar man is doorgelopen, en staat verderop te wenken. Het carillonspel is verstomd. In plaats daarvan klinkt zwaar klokgelui, dat de bezoekers eraan herinnert dat over enkele minuten de mis begint. Vanbinnen is de kathedraal, met z’n 7000 zitplaatsen en 13.000 staanplaatsen, zo mogelijk nog imponerender dan vanbuiten. Door de zware pilaren, de metershoge kandelaars, banken met zijpanelen in de vorm van adelaarsvleugels, een lint van pijporgels op zo’n 20 meter hoogte, de gouden omlijsting van het hoogaltaar, de indrukwekkende koepel.

Aan de wand achter het altaar hangt de afbeelding van Maria waarmee het allemaal begon. Een voor het oog alledaags prentje, maar de bezoekers knielen vol eerbied neer. De mystieke sfeer wordt versterkt door devote, haarzuivere zang van een onzichtbare vrouw, begeleid door een van de orgels. Kunstig weggewerkte luidsprekers dragen de zang tot de verste uithoeken.

Na de mis verstrekt een van de fraai uitgedoste priesters praktische informatie. Over het programma van deze week, welke aflaten te verkrijgen zijn, wanneer devotionalia kunnen worden gewijd. Terwijl de bezoekers de basiliek verlaten, is een werknemer voorin al met een boenmachine in de weer. Om de tempel te reinigen voor een nieuwe lichting. Ter ere van Maria, de moeder Gods, koningin van Polen.

De Mariaverering in Polen heeft oude papieren. In 1655 valt koning Karel X Gustaaf van Zweden met een groot leger het land binnen. De invasie, onder Polen bekend als ”de Zweedse zondvloed”, is aanvankelijk een succes. Een keerpunt in de strijd is de vergeefse poging van Zweedse troepen om het klooster Jasna Gora in de stad Czestochowa in te nemen.

Het klooster is sinds 1382 in het bezit van een icoon van Maria met het kind Jezus, bekend als de Zwarte Madonna van Czestochowa. De overwinning van de monniken op de getrainde soldaten wordt toegeschreven aan wonderdoende kracht van de icoon. De Poolse koning Jan II Kazimierz Wazy stelt in 1656 zijn land in een plechtige verklaring onder de bescherming van de moeder Gods. De Zwarte Madonna geeft hij de titel ”Koningin van Polen”.

Sindsdien heeft Maria volgens Poolse rooms-katholieken een bijzondere band met hun land. Het bedevaartsoord Jasna Gora trekt jaarlijks zo’n 4,5 miljoen pelgrims. Goede tweede in de rij van Mariaheiligdommen is Lichen. Ook hier is de trekpleister een afbeelding van Maria die wonderdoende kracht zou bezitten.

Wat Maria voor een Poolse rooms-katholiek betekent, weet ex-priester Andrzej Burzynski van binnenuit. Zelf was de voorganger van een kleine protestantse gemeente in Glogow ook vele jaren in de ban van de Mariadevotie. „Maria is voor een Pool belangrijker dan God. Een kerkelijk lied zingt: „Als de vader toornt, moet je naar de moeder vluchten.” God is ver weg en ontzagwekkend, maar gelukkig is Maria er ook nog. Naar haar kun je altijd toe, zij begrijpt je.”

Stimulering van de Mariadevotie was een belangrijke spits in het pontificaat van Johannes Paulus II. Het is volgens Burzynski een misvatting dat de Mariaverering daardoor in Polen toenam. „Het omgekeerde is het geval: door de verkiezing van een Poolse kardinaal tot paus is de Mariaverering in de rest van de wereld toegenomen. Hier vind je die al eeuwen lang.”

Poolse intellectuelen voelen zich vandaag aangetrokken door de beweging Opus Dei, waarin de Mariaverering een geringere plaats heeft, maar veel groter is de aanhang van de radicale omroep Radio Maryja. „Die zendt 24 uur per dag uit en haakt in op de brede volksdevotie, waarin de moeder Gods centraal staat.”

De verering van Maria wordt in het bijzonder gestimuleerd door de bedevaartsoorden die aan haar zijn gewijd. „Voor veel doodzonden, zoals het laten plegen van abortus, kun je alleen bij een Mariaheiligdom absolutie krijgen. Er circuleren ook tal van verhalen over wonderlijke genezingen na een bezoek aan zo’n bedevaartsoord. Zelfs Poolse rooms-katholieken die nauwelijks praktiserend zijn, gaan als ze in problemen zitten naar een Mariabedevaartsoord. De overtuiging dat Maria je kan helpen, is hier geweldig diep geworteld.”