Zo was er eind jaren zestig een man, Paul Ehrlich, die een boek schreef onder de titel ”De bevolkingsbom”. Deze insectenkundige uit de VS maakte naam met de voorspelling dat in de jaren tachtig honderden miljoenen mensen de hongerdood zouden vinden. Het boek droeg eraan bij dat in internationaal verband het tegengaan van snelle bevolkingsgroei hoog op de agenda kwam. Gelukkig zijn de voorspellingen van Ehrlich niet in vervulling gegaan.In 1994 kwam een internationaal gezelschap samen in Caïro. Centraal stond de snelle bevolkingsgroei die allerlei problemen zoals overbevolking, slechte gezondheid en klimaatverandering zou veroorzaken. Er werd een ambitieus actieprogramma opgesteld, met nadruk op gezinsplanning en het recht van vrouwen over hun eigen seksualiteit te beslissen. De redenering was: als dit programma strikt wordt uitgevoerd, wordt al te snelle bevolkingsgroei voorkomen. Overheden, maatschappelijke organisaties en de Verenigde Naties moesten de schouders eronder zetten.

In de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba is men druk bezig om eind oktober hoge gasten te kunnen ontvangen die gaan praten over de uitvoering van genoemd bevolkingsprogramma. Deskundigen laten zich in de media al uit over de top: de doelstellingen van vijftien jaar geleden zijn lang niet gehaald. Snelle bevolkingsgroei blijft een bedreiging voor ontwikkeling. Werk nog harder aan geboortebeperking!

Meneer Ehrlich wist het wel. Hij concludeerde in zijn boek: „We hebben verplichte geboorteregeling nodig… door de toevoeging van tijdelijke sterilisatoren aan drinkwater en voedsel. De doses van dit tegengif zouden zorgvuldig bepaald moeten worden door de overheid, om zo de gewenste gezinsomvang te bewerkstelligen.” Moderne bevolkingsdeskundigen gaan zover niet meer. Ervaringen met eenkindpolitiek in China en gedwongen sterilisatie van mannen in China en India hebben geleid tot voorzichtigheid. Maar het doel van de bevolkingsdeskundigen blijft hetzelfde.

Nu kan de vraag gesteld worden: is snelle bevolkingsgroei geen probleem? In ieder geval niet in West-Europa. Hier praten we over verhoging van de AOW-leeftijd vanwege vergrijzing. Maar in ontwikkelingslanden dan? Hoe kun je in een periode van voedselschaarste steeds meer monden voeden? Terechte zorgen, waar we in onze programma’s aandacht aan besteden.

Ondertussen is het duidelijk dat snelle bevolkingsgroei pas in combinatie met andere factoren een probleem is. Is het niet onze leefstijl die tot klimaatverslechtering leidt? En zo bijdraagt aan honger in Afrika? Zijn het niet verwaarlozing van de landbouw en snelle urbanisatie die in ontwikkelingslanden leiden tot lage voedselproductie en hoge bevolkingsdruk in bepaalde regio’s? Als we daarnaar kijken, plaatst dat het bevolkingsvraagstuk in een ander licht.

Paul Ehrlich is inmiddels ouder en iets wijzer geworden. De 76-jarige entymoloog schreef onlangs in de New Scientist: „Het belangrijkste bevolkingsvraagstuk is de destructieve druk van menselijke activiteit op ons leefsysteem… hoeveel ieder van ons consumeert. Daarom moeten de VS naar mijn mening gezien worden als het meest overbevolkte land.” Waarvan akte. Maar waarom richt Ehrlich zich dan toch weer vooral op kleinere gezinnen in ontwikkelingslanden?

In een wereld waarin grenzen vervagen, zal het debat over bevolkingsvraagstukken verbreed moeten worden. Duurzame voedselproductie en overconsumptie in rijke landen dienen op de agenda te komen. Dat betekent ook zelf in de spiegel te kijken, in plaats van die vooral anderen voor te houden. Maar zolang we de vraag belangrijker vinden of we tot ons 67e levensjaar moeten doorwerken, lijken de geesten dáárvoor nog niet rijp.

De auteur is coördinator beleidsbeïnvloeding bij Woord en Daad. Reageren aan scribent? gedachtegoed@refdag.nl.