De kerkhistoricus sprak donderdag zijn inaugurele oratie ”Solus Christus” uit als deeltijdhoogleraar postreformatorische studies aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven.De Reformatie is geen nieuwe religie of een tijd van herontdekking van de boodschap van geloof en rechtvaardiging, meent dr. Vos. „De Reformatie is een nieuw moment in de traditie van de catholica, maar geen totale breuk in de geschiedenis van de theologie.”

De hervormers keerden zich, met een beroep op middeleeuwse bronnen, tegen de nieuwe renaissancetheologie, „een gematigd christelijk humanisme van autonomie. Deze nieuwe antropologie is de scheidslijn tussen middeleeuws christendom en de vroegmoderne ideologie.”

De hervormers geloofden dat een christen niet zichzelf toebehoort maar Jezus Christus. „De Reformatie sluit aan bij de middeleeuwse canon, maar doet dat op een nieuw terrein van culturele, filosofische en theologische krachten en spanningen. De Reformatie is niet een teken van het verval van de kerk, maar bewijst de vitaliteit van de kerk.”

Nadat dr. Vos vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw worstelde met de opkomst van moderne atheïstische filosofie, ontdekte hij in het denken van de middeleeuwen een christelijke filosofie die fundamenteel onderscheiden was van het antieke denken. Terwijl in de Griekse wereld de noodzakelijkheid overheerste (de werkelijkheid is noodzakelijk, absoluut en statisch), proclameert het Evangelie van Jezus dat alles nieuw is geworden, wat leidde tot een nieuwe rede en zede.

Het middeleeuwse denken is niet een verwerking van het antieke denken, maar een voortdurende emancipatie ervan, aldus dr. Vos. „Ik ontdekte de nieuwe filosofie en wetenschappelijke theologie van de A-A-lijn: Augustinus en Anselmus. Die was diametraal tegengesteld aan de antieke filosofie en het oud-Semitische determinisme. Deze unieke christelijke logica en filosofie redde mijn geloof en Jezus Christus verloste opnieuw mijn ziel. Het historisch feit van het geloof dat tot deze nieuwe filosofie leidde, is alleen toe te schrijven aan Jezus: fides quaerens intellectum, het geloof zoekt inzicht.”

In de gereformeerde scholastiek, zoals die sinds de middeleeuwen werd beoefend, ziet dr. Vos een theologie van genade, waarin niet-noodzakelijkheid, wil, geloof en vrijheid samengaan. Hij memoreerde de verdediging van het proefschrift over Arminius in Apeldoorn. „Ik denk niet dat Arminius gelijk had, maar opponenten stelden al te simpel dat de gereformeerde traditie dodelijk was voor de vrije wil. Niettemin, zij is een traditie van wil, vrijheid en vrije wil. Zij kan de hand geven aan John Wesley, hoewel zij zeker niet arminiaans is.”