De hoogleraar geschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam voerde woensdagavond het woord tijdens een stadsdebat in de Augustijnenkerk over de vraag hoe calvinistisch Dordrecht was en is. De avond was georganiseerd door de Stichting Reformatie-Instituut Dordrecht (SRID), in 2007 opgericht nadat PvdA-burgemeester R. J. G. Bandell tegen de +21-vereniging van de gereformeerde gemeente had gezegd dat hem niet duidelijk was wat reformatorische jongeren voor de stad betekenden.Van Lieburg verwees in zijn toespraak naar calvinistische symbolen over dood en leven in Dordrecht, zoals de vorm van de Grote Kerk: „Als extravagante bushokjes een discussie kunnen uitlokken over existentiële thema’s waarover volstrekt tegenovergestelde overtuigingen bestaan, waarom dan ook niet de Grote Kerk die, vanuit de hemel gezien, als een immens kruis de dood van Christus predikt?”

Calvinisten maakten vroeger ook gebruik van de symboliek van schedels, zo gaf Van Lieburg aan. Hij wees op de twee gelauwerde doodshoofden op het grafmonument voor burgemeester Meyndert van Segwaart in de Augustijnenkerk. Daarop is ook een slang te zien die in zijn eigen staart bijt. Een oud symbool voor de eeuwigheid, legde de hoogleraar uit. „Elk einde betekent een nieuw begin.” In het midden van het monument staat de Bijbeltekst: ”De dood is verslonden in de overwinninge”. Van Lieburg: „De boodschap is dat de dood midden in het leven staat.”

De ophef over het bushokje is interessant voor de vraag hoe calvinistisch Dordrecht is, stelde Van Lieburg, die zelf in de stad aan de Merwede woont. „Vanwege de locatie tegenover een naar de voorzitter van de Dordtse synode genoemde reformatorische school werd de calvinistische minderheid uitgedaagd tot een publiek getuigenis over de hoop op het eeuwige leven. De leerlingen van de Bogermanschool deden dat heel oprecht, zelfs voor het Jeugdjournaal.”

Schelp

Tijdens de referaten en de discussie bleken allerlei twijfels te bestaan over de vraag of bepaalde Dordtse kenmerken terug zijn te voeren op het calvinistische verleden van de stad. De raadsleden voor D66 en GroenLinks, Jan Willem van Ommen en Mary Ruisch, zijn nog het meest overtuigd van de calvinistische trekjes van Dordtenaren: „Ze zijn niet trots op hun stad. De overheersende mentaliteit is: Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg.”

Ds. P. Molenaar, al elf jaar hervormd predikant ter plaatse, vergeleek Dordrecht met een schelp. „Zoals je daarin de zee kunt horen ruisen, zo liggen er lijnen naar de geschiedenis, ook naar de kerkgeschiedenis.”

Wethouders van ChristenUnie/SGP A. T. Kamsteeg, die burgemeester Bandell verving, zei eigenschappen als hardwerkend en ingetogen afgeleide kenmerken te vinden. „Dordrecht zal in uiterlijk opzicht aardig scoren bij een calvinismetest. Maar wezenlijker vind ik innerlijke overtuiging als drijfveer.”

Kamsteeg waagde zich niet aan een antwoord op de vraag hoe calvinistisch Dordrecht is, maar legde de vraag terug bij de aanwezigen: „Beslissend voor de vraag of u en ik calvinistisch zijn, is of wij een navolger van Christus zijn.”

Ook al bleek het lastig om aan te wijzen wat er speciaal calvinistisch aan het huidige Dordrecht mag heten, duidelijk is dat de stad in de geschiedenis van het calvinisme een rol van betekenis heeft gespeeld. Dordrecht ging in 1572 over tot het calvinisme, zo gaf Van Lieburg een overzicht van de ontwikkelingen. Als kenmerken van de calvinisten noemde hij een stevige theologie, een sterke organisatie en een strenge discipline.

De calvinisten vormden de ziel van de opstand tegen koning Filips van Spanje, aldus de VU-hoogleraar. „Van Calvijn hadden ze geleerd dat je in het uiterste geval ongehoorzaam mocht zijn aan je wettige vorst. In Dordrecht kwamen de vrijgevochten steden voor het eerst bijeen en bezegelden daar de opstand.”

Ook op kerkelijk gebied vonden in Dordrecht belangrijke gebeurtenissen plaats, merkte Van Lieburg op. De stad herbergde verschillende nationale synodes. De bekendste is die van 1618-1619, waar de Dordtse Leerregels opgesteld werden.