De gedachte dat de inzet van geweld redding kan bieden, is even wijdverspreid als ze oud is. In veel films uit Hollywood overwint de held met geweld het kwade. De Amerikaanse denker Walter Wink noemt dat de ”mythe van verlossend geweld”. Hij wijst bijvoorbeeld op oorsprongsmythen uit verschillende culturen.In veel van deze verhalen is de ’schepping’ namelijk een daad van geweld. Volgens de Babylonische scheppingsmythe is het allemaal begonnen met Marduk die zijn moeder vermoordt en uit zijn moeder de kosmos vervaardigt. Een variant op dit oorsprongsverhaal vinden we bij de Grieken, de Romeinen, de Germanen, de Chinezen en de Indiërs. De orde is met geweld gewonnen op de chaos. Vrede ontstaat door oorlog.

Dit vertrouwen in geweld is op zijn minst een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Zo heeft geweld een interne dynamiek die ervoor zorgt dat het vaak nieuw geweld oproept. Zoals een Palestijnse psychiater die dagelijks de trauma’s van geweld onder handen neemt, het verwoordt in een interview met NRC Handelsblad: „Wereldwijd psychologisch onderzoek heeft aangetoond dat een niet-aflatende stroom van gewapende conflicten chronische sociale vergiftiging tot gevolg heeft. Mensen worden ongevoeliger, impulsiever en gewelddadiger. Dat gebeurde ook met ons.”

Nietzsche waarschuwde al: „Wie tegen monsters denkt te vechten, moet oppassen niet zelf een monster te worden.” Geweld is heel moeilijk te bestrijden zonder het spiegelbeeld van je vijand te worden. Ook dat blijkt in Gaza. Israëliërs laten zich door Qassamraketten op burgerdoelen provoceren tot buitenproportioneel geweld. Voor Hamas is dit geweld weer de katalysator voor nieuwe ’offers’. Er wordt geen nieuwe orde geschapen, maar er ontstaan slechts nieuwe trauma’s die in chaos lijken te resulteren.

Franciscus van Assisi
Is het mogelijk om het klassieke dilemma tussen vluchten en vechten te overstijgen? We denken van wel. Het actieve pacifisme van Franciscus van Assisi kan hierin een voorbeeld zijn.

Als middeleeuwse monnik in de kruislegers die de Egyptische havenstad Damietta belegerden, trok Franciscus ongewapend naar het paleis van de sultan. Zijn doel was om bij de sultan te getuigen van zijn Heer, Jezus Christus, én om vriendschap te sluiten.

De monnik kon het geweld van de kruistochten er niet mee stoppen, maar de sultan was onder de indruk en sloot vriendschap met de monnik. Later in zijn leven ontwierp de sultan een vredesakkoord voor Palestina met gelijke rechten voor alle religieuze minderheden. Het hield slechts tien jaar stand. Maar toch: de geweldscirkel werd doorbroken door een simpele stap uit de linies.

Franciscus had zijn benadering niet van een vreemde. Jezus trotseerde in eveneens gewelddadige tijden de mythe van verlossend geweld door hem om te draaien. In Zijn tijd begroette je een vriend door hem je wang toe te keren, zodat hij je kon kussen. De bekende tekst waarin Jezus ertoe oproept „de andere wang toe te keren” aan je vijand is dan ook geen oproep tot het passief ondergaan van geweld. De tekst roept op tot het benaderen van je vijand als je vriend.

Deze benadering van Franciscus en Jezus ligt al opgesloten in het christelijke oorsprongsverhaal. In het scheppingsverhaal van Genesis wordt de orde niet met geweld op de chaos gewonnen, maar brengt een persoonlijke, scheppende God de woeste en lege aarde tot bedaren. God begint en volbrengt de schepping uit liefde.

Bekeerde terrorist
Maar is de benadering van Jezus en Franciscus geen wereldvreemde optie die vooral bestemd is voor de omgang tussen mensen onderling? Hoewel radicaal, helemaal buitenaards is de benadering van Franciscus en Jezus toch niet. Volgens een rapport van de militaire experts van de gezaghebbende International Crisis Group is de enige strategische optie met langetermijnperspectief een langdurig en open gesprek met Hamas.

Stel je voor… Israëliërs die de Gazabevolking voor zich innemen door voedsel in plaats van bommen te droppen boven het strookje grond dat van hen is. Dat is de wereld op zijn kop.

Maar: zelfs hardvochtige terroristen kunnen veranderen wanneer hun haat met liefde wordt beantwoord. Om daarin te geloven, hoeft een christen niet ver te kijken. De helft van het Nieuwe Testament is volgeschreven door Paulus, een bekeerde terrorist. In Romeinen 12:20 suggereert hij dat het liefhebben van vijanden werkt als het stapelen van ”gloeiende kolen” (NBV) op iemands hoofd. Echte schenkende en gevende liefde beschaamt en bestraft hen die nog in de dynamiek van conflict en geweld verkeren.

Of de strategie van de gloeiende kolen daadwerkelijk effectief blijkt, is niet te voorspellen. Voor het gebruik van geweld geldt dit echter evenzeer. En als effect uitblijft, leeft iedere poging op zijn minst voort als een inspirerend getuigenis. Een mythe misschien, maar wel een die gewelddadiger mythes voorziet van een weerwoord.

De auteurs studeerden beiden filosofie en zijn medeoprichters van Butch & Sundance Media, dat crossmediale producties verzorgt over conflictsituaties, duurzaamheid en ontwikkeling.