„Christelijke esthetiek bestaat niet”
„Er bestaat geen christelijke esthetica.” Dat zei prof. dr. J. F. Goud, bijzonder hoogleraar wijsgerige theologie aan de Universiteit Utrecht, gisteravond in een lezing voor het CSFR-dispuut Panoplia in Leiden.
Prof. Goud, tevens remonstrants predikant te Den Haag, hield voor Panoplia de eerste lezing over het halfjaarthema ”Esthetiek”. Esthetiek is volgens hem de leer van het schone, de theorie van de kunstvormen.De vraag wat onder esthetiek verstaan wordt, is een kwestie van definitiekeuze, aldus de lector. „In vorige eeuwen is de invoeging van het schone, de kunst, conceptueel kunstmatig. Daarin had men onvoldoende oog voor het eigene van de kunst. Esthetica hield zich bezig met een inferieur soort logica, vond men. Kunst werd laag gewaardeerd.”
In de periode van de romantiek werd kunst ontdekt als manier waarop we onze innerlijkheid ontplooien. Prof. Goud noemde dat „aandacht voor de eigen werkelijkheidsbeleving.” In onze tijd is er volgens hem sprake van wetenschappelijke theorievorming rond kunst. „Dat spoort met uitingen van moderne kunst.” Daarin ontbreekt volgens hem vaak religie.
Prof. Goud onderscheidde een aantal methoden van esthetiek. Zo is de ”prefiguratie” alles wat voorafgaat aan het ontstaan van een kunstwerk. „Wat heeft de kunstenaar bezield?” vragen we ons dan af. De methode van ”configuratie” richt zich op het kunstwerk zelf. „Het gaat daarin om de proporties of de kleuren ervan. Het is een immanente benadering, die niet wil weten van religieuze benadering.” Ten slotte bepaalt degene die de esthetische ervaring opdoet de betekenis van een kunstwerk: ”refiguratie”. „Waarom ben ik een kunstwerk en wat doet het met mij?”
De vraag hoe religie en kunst zich tot elkaar verhouden, is een mijnenveld, aldus prof. Goud. Volgens hem heeft zich hier een scheiding van terreinen voltrokken. „Woorden waarmee wij zo vertrouwd zijn, zijn dat voor velen niet meer”, zei hij.
Een aspect van esthetiek is volgens hem authenticiteit. „Daarin gaat het om de waarheid van de kunstenaar. Hij is trouw aan zichzelf, aan wat in hem leeft. Dat is voor religieuze mensen een bedreiging”, aldus prof. Goud. Daarbij refereerde hij aan een uitspraak van Rudy Kousbroek, die ergens gezegd heeft dat godsdienstige inspiratie tot het verleden behoort.
Een ander aspect van esthetiek noemde de hoogleraar de autonomie van de kunst en de kunstbeschouwing. Daarin gaat het om kunst als een wereld op zich. Een wereld die zichzelf regels stelt. „Kunstenaars formuleren hun eigen waarheidscriterium.”
Huiver is volgens prof. Goud een derde aspect van esthetiek. Daarvan is bijvoorbeeld sprake bij het beeldverbod: „Gij zult u geen gesneden beeld noch enige gelijkenis maken.” Een verbod dat volgens prof. Goud gestoeld is op de huiver dat een beeld berooft van kracht en werkzaamheid. „Het zijn afgoden van zilver en goud, het werk van mensenhanden, zegt Psalm 115.”
Een laatste aspect van esthetiek is volgens prof. Goud dat kunst als zodanig ironisering met zich meebrengt. „Kunst relativeert. Onze kunstwerken gaan voorbij. Ze zijn mensenwerk.”
Kunst heeft ook een transformerende functie, aldus de Utrechtse hoogleraar. „Wanneer mensen een indrukwekkend godshuis binnengaan, gaan de gesprekken op een fluisterende toon. Het kunstwerk verandert je als het ware.”
