Voedseltekorten zijn er niet omdat er absolute schaarste is, zegt dr. ir. R. A. Jongeneel, universitair docent aan de Wageningen Universiteit en senior onderzoeker bij het Landbouw Economisch Instituut (LEI). „Voedseltekort is een probleem van armoede en koopkracht. In principe is er genoeg voedsel op aarde. Zelfs nu de voorraden nagenoeg zijn verdwenen is er in principe nog genoeg, als we het maar goed zouden verdelen.”Jongeneel schreef de afgelopen maanden intensief mee aan het rapport ”Long-term global availability of food: continued abundance or new scarcity?”, dat gaat over de vraag of de wereld in de toekomst te maken krijgt met voedselschaarste of -overvloed. Jongeneel: „Niek Koning, een collega die meeschreef aan het rapport, riep al langer dat prijzen zouden kunnen gaan stijgen. De meeste betrokken organisaties geloofden meer in verder dalende prijzen. Hij was lang een roepende in de woestijn.”

Uit de studie, waaraan ook techneuten en gewasspecialisten meededen, bleek dat de aarde de potentie heeft om voedsel te produceren voor vier tot vijf keer zo veel mensen als er nu op de wereld leven. „Met grote inspanningen zouden er 35 miljard mensen kunnen worden gevoed met een dieet naar westerse maatstaven. We houden er dan rekening mee dat 20 procent van alle landbouwgronden wordt gebruikt voor de productie van biobrandstoffen. Vooral in Afrika en Latijns-Amerika is nog veel winst te halen. Van het nog beschikbare landbouwpotentieel ligt 50 procent in deze werelddelen”, aldus de landbouwdeskundige.

Om de productie zo ver te laten stijgen zijn investeringen nodig in landbouwkundig onderzoek, zegt Jongeneel. „Met gewasverbetering kan de opbrengst per hectare fors omhoog. De overheid moet weer meer aandacht aan landbouwbeleid geven. Lange tijd was er het idee dat de private sector wel geld zou steken in onderzoek als de overheid zich terugtrok. Per saldo namen de investeringen echter af. Ik heb nooit geloofd in pure marktwerking voor de landbouw.”

Jozefmodel
Behalve de productie van voedsel is in het verleden ook het beheer van de voedselvoorraden geprivatiseerd, zegt Jongeneel. „Het hebben van voorraden is nodig. Je kunt graan nu eenmaal niet het hele jaar verbouwen. Toch willen we het wel het hele jaar door consumeren. Bedrijven zouden dergelijk voorraadbeheer wel kunnen doen.

Maar om crisissituaties te voorkomen is een beheerder nodig die verder kijkt dan één jaar. De overheid moet het Jozefmodel hanteren: voorraden opbouwen als het goed gaat en die aanboren als het tegenzit.”

De oorzaken van de huidige voedselcrisis zijn, volgens Jongeneel, onder meer tegenvallende oogsten en hoge economische groei in Azië. „In China en India groeien niet alleen de bevolking en het inkomen, maar ook de vleesconsumptie. Beesten die worden gehouden voor vleesproductie eten veel graan, dat dan niet meer door de mens kan worden geconsumeerd.”

Moeten we minder vlees eten?
„Ik wil niemand een stukje vlees ontzeggen. Op macroniveau zou een afname van vleesconsumptie wel leiden tot een minder groot voedseltekort. Wat minder vleesconsumptie zou voor ons ook niet ongezond zijn. De consument is zich vaak helemaal niet bewust van de consequenties van zijn gedrag. Daar zou allereerst iets in moeten veranderen.”

Biobrandstof
Ook de toenemende vraag naar biobrandstoffen is oorzaak van de huidige voedselcrisis, zegt Jongeneel.

Is het beter als de productie van biobrandstof wordt opgeschort?
„In de economie zou het moeten gaan om de voorziening in de menselijke behoeften naar rangorde van dringendheid. Ik leer van de oudtestamentische, mozaïsche economie dat noden dan voorgaan op meer luxe behoeften. Als een naaste honger had, moest je hem delen van je overvloed lenen zonder rente of optreden als losser. Zeker op korte termijn moeten we een pas op de plaats maken in de productie van biobrandstoffen. Voedsel gaat voor benzine. Wat nu gebeurt, heeft iets pervers.”

De gelijkenis van Jezus over de rijke man en de arme Lazarus laat zien hoe we ons goed moeten besteden in relatie tot onze naaste, aldus Jongeneel „We horen Lazarus bedelen door de geluiden die we krijgen uit Egypte, Haïti en de Filipijnen waar voedselrellen uitbraken. We moeten ons niet gedragen als de rijke man, maar ons het lot van mensen met een voedselprobleem aantrekken.”

Braak
In het verleden hebben in Europa akkers braak gelegen zodat de voedselprijs niet te laag zou zijn. „Het huidige kwaliteitsniveau van de landbouw is mede te danken aan de hogere prijzen die boeren toen voor hun producten kregen. In het kader van de WTO-onderhandelingen is Europa nu bezig de beschermingen rond de landbouw af te bouwen. Ontwikkelingslanden doen er goed aan hun landbouw wel te beschermen. De westerse landen mogen hun niet verbieden wat ze zelf vroeger hebben gedaan.”

Overheden van westerse landen moeten meer geld steken in de ontwikkeling van de landbouw en de productiviteit ervan in derdewereldlanden, zegt Jongeneel. „Agronomen zien Afrika als een continent met veel potentie, ondanks droogte en andere problemen. Landbouwgrond moet dan wel duurzaam worden gebruikt. We moeten kennis exporteren naar Afrika en bijvoorbeeld bijdragen aan het veredelen van gewassen op droogteresistentie. Dat is niet alleen morele plicht, maar ook goede economie en uiteindelijk ook in ons eigen belang.”

Ook in Nederland moeten er dingen veranderen, vindt Jongeneel. „De voedselproductiefunctie van de landbouw is de laatste jaren tweederangs behandeld. Recreatie en natuurbeheer werden belangrijker. Dat is niet allemaal verkeerd, maar er is wel reden dit opnieuw tegen het licht te houden. Duurzame voedselproductie moet de kern van het landbouwbeleid zijn.”