Ze zijn veel met de islam bezig, Marokkaanse jongeren in Nederland. Omdat ze er toe gedwongen worden. Door de rest van Nederland.Die opvallende stelling verdedigt Martijn de Koning, die woensdag aan de Vrije Universiteit promoveert op geloofsbeleving en identiteitsvorming bij jonge moslims van Marokkaanse afkomst. Autochtone Nederlanders, moeten stoppen met Marokkaanse jongeren zo religieus te maken, vindt De Koning. „Veel mensen praten te vaak over moslims alsof ze 24 uur per dag met de islam bezig zijn. Ze hebben wel wat anders te doen. Maar ja, een meisje met een hoofddoek krijgt steeds de vraag: Ach, een hoofddoek? Moet dat dan in de islam? En een meisje zonder hoofddoek hoort: Maar moet je die eigenlijk niet dragen in de islam? Ze moeten altijd wat met de islam, terwijl zo’n meisje alleen maar een hoofddoek gaat dragen omdat haar zus of tante het ook doet. Ze wil er gewoon bij horen, meer niet.”

Nourmoskee
Zes jaar lang volgde De Koning honderden Goudse jongeren intensief. Tussen 1999 en 2005 was hij vaak in de Nourmoskee in Gouda te vinden, een gebedshuis met hoofdzakelijk bezoekers van Marokkaanse afkomst. Zijn bedoeling: onderzoeken op welke manier deze islamitische doorsneejongeren religieus zijn. De opvallende uitkomst: er is bijna geen jongere die níet op zoek is naar de zuivere islam.

Overigens is daarmee lang niet alles gezegd, „want het is daarbij heel erg open wat de echte islam nu precies is”, verduidelijkt De Koning. In elk geval willen jongeren géén verwaterde islam omdat ze toevallig in Nederland wonen, en ook geen islam die vermengd is met allerlei Marokkaanse tradities. „De islam van hun ouders is gekleurd door hun ervaringen in Marokko. Jongeren willen dat niet, die willen back to the basics, zonder franje. Ze zoeken een islam die afstand houdt zowel van hun ouders als van Nederland.”

Conflictmijding
Dat klinkt als een recept voor radicalisme. Toch hoeft dat volgens De Koning niet het geval te zijn. „Die jongeren willen niet zozeer een breuk met hun ouders en de samenleving als wel afstand scheppen.” De meeste jongeren gaan na een periode waarin ze zeer nauwlettend leven schipperen. „Behalve als belangrijke mensen zeggen: Wacht even, dat kan niet. Een moslim en Nederland, die twee gaan niet samen. Zulke geluiden pikken ze op uit de media, van Geert Wilders bijvoorbeeld, en van mensen in eigen kring. Dan zijn er twee reacties. Radicalisering is de opvallendste, maar dominantste houding is conflictmijding. Men negeert alle geluiden uit de omgeving over de islam. Dat kan leiden tot een isolement, met alle gevolgen van dien.”

De salafibewegingen (zie kader) spinnen volgens De Koning -die voor het islaminstituut ISIM vervolgonderzoek doet naar orthodoxe salafisten in Nederland- garen bij deze groep jongeren. „In de periode dat ik in Gouda was, waren er zo’n dertig van de 223 jongeren die aansluiting zochten bij de salafi’s. Nu is het nog maar een handjevol. Voor een deel is de islam een bevlieging. Ieder jaar is er rond de ramadan meer religiositeit dan in de rest van het jaar. Dat zie je ook bij jongeren rond het begin van de puberteit en rond hun 18e, 19e jaar.”

Strategische islam
De Koning schetst een nogal grillig beeld van jongeren die een groot deel van hun tijd bezig zijn met andere dingen dan de islam, maar die ook hunkeren naar religieuze vervulling en helemaal voor hun godsdienst gaan. „Ik heb nadrukkelijk gevraagd naar religieuze ervaringen. Dan gaat het over bidden, over het luisteren naar de Koran. Toen viel me op hoe sterk hun overtuiging is, en hoe diepgeworteld religieuze gevoelens zijn. Ik heb een keer een preek van een imam meegemaakt, waaronder mensen tot tranen toe geroerd waren. Bidden beschreef een meisje als het opzoeken van God, waardoor ze rustig werd als ze problemen had.”

Die ervaringen waren voor De Koning een eyeopener. „Vaak wordt gezegd dat de islam heel instrumenteel en strategisch wordt gebruikt, met het oog op het hiernamaals. Dat is ook zo, maar er zijn wel degelijk ook emoties. Ik heb weblogs gezien waarin jongeren Allah beschrijven als hun vriend. Overigens klinken die geluiden bijna nooit in de moskee, daar heerst toch meer het beeld van een god op grote afstand.”

Criminaliteit
Hun zoektocht naar de zuivere islam ten spijt maken opvallend veel Marokkaanse jongeren zich tegelijkertijd schuldig aan verregaande vormen van criminaliteit. Ook menig inwoner van Gouda, waar De Koning zijn onderzoeksterrein had, weet erover mee te praten. De onderzoeker knikt. Ook hij kwam het verschijnsel tegen, tijdens zijn onderzoek. „Helaas, die criminaliteit komt veel voor. Het vormt zelfs mede een verklaring waarom zo veel jongeren met hun zoektocht naar de zuivere islam bezig zijn. Moslims wijken door die criminaliteit dus blijkbaar te veel af van wat de zuivere islam is. In die zin in de hang naar de zuivere islam ook kritiek op het functioneren van ander moslims: als jullie beter volgens de regels van het geloof zouden leven, zouden wij niet zo’n slechte naam hebben.”

Het is opvallend dat vooral Marokkaanse jongens zich uitleven in criminaliteit, en veel minder Turkse jongeren. Gebruikelijke verklaringen zijn dat de sociale controle onder Turken nog groter is dan onder Marokkanen, en dat de Turkse gemeenschap meer op zichzelf is gericht. Daardoor zouden Turkse uitspattingen minder snel aan de oppervlakte komen.

Rifgebergte
De grote vraag onder deskundigen is echter al jarenlang in hoeverre de Marokkaanse afkomst van deze jongeren hun parten speelt. Daarbij werd en wordt vaak verwezen naar de vechtersmentaliteit in het Noord-Afrikaanse Rifgebergte, waar het gros van de Nederlandse Marokkanen zijn roots heeft. Bovendien namen ze bij overkomst hun slachtofferrol met zich mee: Ook in Marokko worden de Berbers uit de Rifstreek vaak geminacht.

Criminoloog Jan Dirk de Jong maakte eind vorig jaar in zijn promotie korte metten met die verklaring. Hij koppelt het criminele gedrag van Marokkaanse jongeren niet aan hun afkomst maar aan groepsprocessen. Straatjongens in het buitenland -zoals groepen Koreanen in Amerika of Chilenen in Barcelona- vertonen verrassend veel overeenkomsten met wat hier als „typisch Marokkaans” wordt gezien. Het is volgens De Jong eerder de groepsdruk die voor het kwaad zorgt: Iedere jonge Marokkaan wil immers wel „kapot moeilijk” zijn - ofwel „verschrikkelijk stoer.”

Ook Martijn de Koning moet weinig hebben van de culturele verklaring. „Die vechtersmentaliteit speelt wel een rol, maar het is niet zo dat ze hun cultuur in Marokko in een koffertje hebben gepakt en die hier weer ongeschonden hebben uitgepakt. Als het zo zou werken, zouden vooral de ouderen de grootste moeilijkheden moeten geven. Zíj zijn immers hierheen gekomen. Maar zij zijn juist lang niet zo crimineel als veel jongeren.”

Wat is de zuivere Islam?

De zuivere islam is lang niet zo eenduidig als de term doet vermoeden. De aanhangers ervan hebben wél gemeen dat ze terug willen naar de begintijd van de islam, toen de profeet Mohammed leefde. Maar over hoe dat precies dient te worden ingevuld, lopen de meningen sterk uiteen.

In de praktijk wordt de term vooral gebruikt voor de varianten die de Koran en de Soenna -de overleveringen- zo letterlijk mogelijk interpreteren. Daarbij hoort zeker het wahabisme, dat in Saudi-Arabië als officiële religie geldt. Wahabisten beroepen zich op een 18e-eeuwse hervormingsbeweging. Verschillende kapers van 11 september 2001 worden met het wahabisme in verband gebracht.

De in het Westen meest voorkomende vorm van zuivere islam is het salafisme, overigens verwant aan het wahabisme. De term verwijst naar ”al-Salaf al-Salih”, ofwel de rechtvaardige voorouders. Dat zijn vanzelfsprekend de profeet Mohammed, zijn metgezellen en directe opvolgers. Maar onder hedendaagse salafisten zijn veel verschillen. Deskundigen onderscheiden drie hoofdgroepen.

• De eerste groep vormen de selefi’s, die zich niet met politiek bemoeien en onomwonden verklaren tegen elke vorm van terrorisme te zijn. De zuivere islam wordt bij hen voornamelijk theologische ingekleurd.

• De tweede groep zijn de politieke salafi’s, die eveneens geweld afwijzen, maar volgens de AIVD vaak wel antidemocratisch zijn. In Nederland zijn er een paar moskeeën met deze signatuur, zoals de el-Tawheedmoskee in Amsterdam en de as-Soennahmoskee in Den Haag. De AIVD houdt deze moskeeën in de gaten.

• De derde groep bestaat uit de jihadisten, die geweld propageren en eventueel ook gebruiken. In Nederland zijn zij niet bovengronds georganiseerd. Volgens onderzoeker Martijn de Koning is het bovendien de vraag of er nog veel van deze groep over is na het oprollen van de Hofstadgroep.