Als zondagavond het Heilig Avondmaal wordt bediend, zal de eenheid zichtbaar lijken. Maar de synodeagenda laat een andere kant zien. Op de achtergrond speelt een rol dat zich binnen de NG-Kerk een soort Gereformeerde Bond aan het ontwikkelen is, gelijktijdig met een vrijzinnige vleugel en een charismatische groep. De kerk bestaat uit 11 streeksynoden met 1220 gemeenten, verdeeld over 154 ringen. De NG-Kerk telt 1.244.946 leden en heeft 1972 predikanten.

Tal van controversiële zaken komen volgende week aan de orde. In de oude NG-Kerk, waarin de Drie Formulieren van Enigheid in ieder geval op papier onaantastbaar vaststaan -hoewel artikel 36 NGB wat anders wordt verstaan, gezien de besluitvoorstellen-, komt een voorstel aan de orde om kinderen tot het ”nagmaal” toe te laten. In heel wat gemeenten is dit allang praktijk, en naar het zich laat aanzien zal deze synode de zaak definitief sanctioneren.

Opmerkelijk is dat de ”Kommissie vir Leer en Aktuele Sake” de tegenstemmen gelijk geeft die aanvoeren dat Calvijn kinderen aan het avondmaal niet tolereerde en dat zulks in strijd is met de gereformeerde traditie. Met een beroep op het ”semper reformanda” (doorgaande reformatie) rechtvaardigt zij haar besluitvoorstel.

Lang niet alle leden zijn het met de commissie eens. De kerkenraad van het plaatsje Witfield diende een gravamen (bezwaar tegen een onderdeel van de leer) in op dit punt. Maar met de eerder genoemde argumenten adviseert de commissie de synode dit niet te aanvaarden.

De synode krijgt echter ook een voorstel op tafel om het gevaar van een arminiaanse theologie blijvend te onderkennen. Tegelijk waarschuwt de commissie voor valse lijdelijkheid. Het voorstel luidt dat de synode een ernstige oproep moet doen de bijbelse boodschap zuiver te verkondigen en de mensen duidelijk te maken dat Gods redding op geen enkele manier van ons aandeel afhankelijk is.

Uit rapporten blijkt dat de kwestie van het schriftgezag ook in Zuid-Afrika diep in het kerkelijk leven ingrijpt. De NG-Kerk worstelt ermee. Ongetwijfeld zal een studiecommissie worden benoemd. Uitgangspunt nu is dat het „gezag van de Schrift niet zit in geïsoleerde schriftgedeelten, maar dat het gezag van elk onderdeel van de Schrift functioneert binnen het geheel van de Schrift en het gezag van het geheel in de onderdelen tot uitdrukking komt.”

Een zeer uitvoerig hoofdstuk op de synode in Pretoria vormt de kwestie van het geweld in het land. Dat wordt ook concreet benoemd. De vinger wordt gelegd bij allerlei oorzaken, zoals armoede, werkloosheid en bijvoorbeeld ook racisme. De NG-Kerk erkent dat hoewel racisme formeel is verdwenen, het nog steeds voorkomt.

In de voorstellen gaat het over de noodzaak dat de overheid haar taak verstaat, maar ook dat televisie, films en computerspelletjes mede oorzaak zijn van al het geweld. Uitvoerig staat de synode stil bij de taak van de kerk in dezen. Ze wijst op de profetische taak tot waarschuwen, alsook op het belang van aandacht voor dit onderwerp in prediking, catechese en pastoraat. Daarnaast moet worden geprobeerd onverwerkte rassenhaat bespreekbaar te maken.

Een opmerkelijke paragraaf gaat over de ”godsbeschouwing van christen, Jood en moslim”. Monotheïstische godsdiensten als Jodendom en islam belijden dat zij een ware God aanbidden, hoewel „hun aanbidding onkundig is en een beperkte kennis van het ware wezen van God is.” Voorgesteld wordt uit te spreken dat de NG-synode aanvaardt „dat de God over wie de Jood praat als JHWH en over wie de moslim spreekt als Allah, geen andere God is dan de levende God, maar wij handhaven de belijdenis dat God alleen in Christus recht gediend en gekend kan worden.”

Ook grondhervorming is een moeilijk punt in zuidelijk Afrika. De synode besluit waarschijnlijk dat zij een symbolische taak heeft in een ordelijke grondhervorming, dan wel grondverdeling. Overigens hebben de Lutherse Kerk, de Moravische Broeders en de Rooms-Katholieke Kerk in verhouding de meeste grond. Angst voor wat in Zimbabwe gebeurt, speelt een rol. Het feit dat veel boeren lid zijn van de NG-Kerk, dwingt de synode zich uit te spreken. Dat zal zij zeker doen, waarbij sterke nadruk ligt op een ordelijk verloop en goede begeleiding. In bepaalde gevallen moeten mensen van wie in het verleden grond is afgenomen, vergoeding ontvangen, blijkt uit de synodestukken.

Corruptie is een groot kwaad, zeker ook in overheidskringen. De synode zal zich uitspreken voor steun aan de overheid in haar anticorruptieveldtocht. Voor zichzelf ziet de kerk een taak om in het debat over normen en waarden hierover helder te spreken. De NG-Kerk valt de overheid af inzake de staatsloterij. Daarin ziet ze grote gevaren en ze zal, zo wil de desbetreffende commissie, de regering oproepen met de loterij te stoppen. Lidmaten worden opgeroepen zich ervan te onthouden.

Uit een voorstel over het onderschrijven van de belijdenis blijkt dat de commissie artikel 36 wat anders wil gaan lezen, „omdat de Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB) in een andere tijd is opgesteld. Wij kunnen vandaag niet meer van de staat verwachten op een directe manier het rijk van de antichrist te vernietigen en het Koninkrijk van Christus te bevorderen.” De zaak waar het in artikel 36 om gaat, is nog wel geldig, vindt de commissie.

Een hoofdstuk apart vormt de kerkhereniging binnen de familie van de NG-Kerk. In een uitvoerig gedocumenteerd stuk staat dat kerkvereniging tussen de NG-Kerk en haar voormalige dochterkerken noodzaak is. In 1857 werd besloten dat kerken op grond van kleur en taal een eigen ontwikkeling kregen. Dat resulteerde in dochterkerken die zelfstandig waren en waarvan enkele weer met elkaar fuseerden. Dat leverde ook weer een afsplitsing op, gepaard gaande met processen bij de burgerlijke overheid over eigendomsrechten. Niet dit jaar, maar over vier jaar hoopt men volledig één te zijn, om de anderhalve eeuw kerkelijke apartheid net niet te hoeven vieren.

Een heet hangijzer is de door enkele dochterkerken aanvaarde belijdenis van Belhar. De NG-Kerk sprak eerder uit dat Belhar de Drie Formulieren niet weerspreekt. De discussie lijkt tijdens deze synode te gaan over de vraag of die belijdenis, gericht tegen apartheid, een plek kan krijgen in de grondslag, maar dan op een iets lager niveau dan de Drie Formulieren. Dit om verontrusting tegen te gaan.