Een kwarteeuw - „Ik had het vijfentwintig jaar geleden niet eens kunnen dromen”, zegt eindredacteur drs. T. van der Leer (1959), rector van het Baptisten Seminarium in Bosch en Duin en man van het eerste uur. „En dan vooral: dat dit tijdschrift serieus genomen zou worden.”De geboorte van Soteria had plaats in de tuin van de Vinkenhof, tot op vandaag het onderkomen van het opleidingsinstituut van de Unie van Baptisten Gemeenten in Nederland. Drie mensen speelden daarbij een rol: de evangelische publicist Evert van der Poll, Charles Groot, musicus en evangelisch voorganger, en Teun van der Leer - toen nog student. „Ik zat samen met Evert in de redactie van het maandblad Reveil, dat nog steeds bestaat. Maar wij waren, laat ik zeggen, de theologen, en wilden wel eens meer dan ons werd toegestaan. Vaak leverden we bijvoorbeeld veel te lange artikelen aan. Op een gegeven moment kwam Evert met het idee om een soort cahier naast Reveil op te zetten. We zijn wat gaan brainstormen, en dat resulteerde uiteindelijk in Soteria.”

In maart 1983 verscheen het eerste nummer. Na drie jaargangen werd het „cahier” zelfstandig, en ondergebracht bij uitgeverij Merweboek in Sliedrecht. „Heel bescheiden hebben we het genoemd een kwartaalblad voor evangelische theologische bezinning. Geen theologisch vakblad dus. Maar bezinning, op niveau, was wél nodig, vonden we. We vonden dat de evangelische beweging veel te oppervlakkig was geworden.”

Sotèria
Vanwaar de naam Soteria? Van der Leer: „De eerste naam die we hadden bedacht was ”Omkeer”, in de zin van bekering. Maar er bleek al een blad Omkeer te bestaan. Toen ”Radix” - zoiets als: terug naar de wortels. Zo kondigden we het ook aan: Binnenkort verschijnt een nieuw blad, Radix. Maar ook een tijdschrift met die naam was er al, zo bleek toen. We hebben vervolgens gekozen voor Soteria: redding, verlossing, zaligheid.”

Eigenlijk moet je het uitspreken als Sotèria, aldus de baptistentheoloog, die bezig is met een promotiestudie over een ecclesiologisch onderwerp. „Maar zo zegt bijna niemand het. Berkhof zei het zo, de oude H. Berkhof, van het boek over de Godsverduistering. Dan belde hij, dat gebeurde nogal eens, en dan zei hij, met de hem zo typerende hoge stem: „Ja, ik heb de nieuwe Sotèria weer ontvangen… en dit of dat artikel spreekt me zeer aan!””

Dat werkte overigens bijzonder stimulerend. „Ik was toen 24, en voor een stel jonge honden als wij was het echt wel leuk als theologen van dat formaat zo reageerden.”

De evangelische beweging was te oppervlakkig geworden, vond u. In welk opzicht?
„In elk geval in de communicatie. In de jaren zeventig verscheen de beroemde cartoon met voorop de evangelical, met een groot spandoek: ”Jezus is het antwoord!” Maar achter hem liep een menigte met het bord ”Wat was de vraag?” Kijk, we moeten veel mensen tot bekering brengen. Dat heb ik ook gedaan; ik heb daar geen spijt van. Maar dan? Kunnen we ze daarna verder leiden, voedsel geven?

In 1976 hoorde ik voor het eerst over het befaamde Lausannecongres van 1974. Zo kwam ik erachter wat evangelical inhoudt. Ik kwam zelf uit de kring van de Vergadering van Gelovigen, een vrij fundamentalistisch nest. Maar toen ging ik lézen, al die grote theologen: John Stott, Rene Padilla, Donald Bloesch, Howard Snyder. Ik leerde het puritanisme kennen, de Reformatie, echte Bijbelse theologie. En dat miste ik toch wel in de evangelische beweging.”

Hal Lindsey
De reacties op het nieuwe tijdschrift waren „heel positief”, zegt Van der Leer. „Kritiek kwam er soms uit de echt evangelische hoek. Een nummer, ergens in het begin, waarin we nogal kritisch schreven over de enorm populaire eindtijdauteur Hal Lindsey, heeft ons abonnees gekost. Een artikel over evangelisch feminisme ook. Maar veel zijn het er nooit geweest. We hebben een trouw abonneebestand, op dit moment zo’n 750. Daar zijn we zeker niet ontevreden over.”

Ook het deze maand verschenen nummer bevat een artikel over feministische theologie, met als conclusie dat die het kwaad serieuzer neemt dan menig gereformeerd theoloog.
„Ja, mooi! Een bijdrage van de vrijgemaakte theologe drs. Janneke Burger-Niemeijer.”

Pakt het artikel erbij. „Hier: „Als het gaat om de kloof tussen de patriarchale werkelijkheid van de Bijbel en de geëmancipeerde werkelijkheid anno 2008 heeft het lezen van feministische theologie mij alert gemaakt op de realiteit van het kwaad zoals dat ook en juist in de oude geschriften van de Bijbel naar voren komt.””

Hoe zou Van der Leer Soteria willen typeren? „We willen de breedte van de evangelische beweging dienen. Dr. Sam Janse levert bijdragen aan ons blad; maar ook iemand als Rob Matzken schreef erin. Als redactie zijn we altijd wars geweest van fundamentalisme, waarbij de hermeneutiek als het ware wordt uitgeschakeld en je de Bijbel heel letterlijk neemt en toepast. Juist in de evangelische beweging zie je dat veel gebeuren. Noem ons vrolijk orthodox, een term die Evert van der Poll heeft bedacht. Orthodox: we willen duidelijk Bijbelgetrouw zijn. Als bijvoorbeeld de godheid van Christus wordt geloochend, houdt het op. En vrolijk in de zin van: met passie, geraakt door het evangelie. Maar artikelen moeten wel kwaliteit bieden, onderbouwd zijn.”

Welke nummers bleven u bij?
„We hebben een keer een themanummer gehad over de doop, met Sam Janse, Olof de Vries en Gijs van den Brink. Een onderwerp trouwens waarover we, ook als redactieleden, baptist of niet-baptist, prima door één deur kunnen. Een symposium ter gelegenheid van ons 15-jarig bestaan, in Utrecht, was eveneens een hoogtepunt.

Maar ook het laatste nummer van Soteria vind ik wel een hoogtepunt. Met een doorwrochte bijdrage van dr. Olof H. de Vries over ”de viervoudige Schriftzin, heilshistorisch verstaan”. En niet te vergeten het interview met de Leidse hoogleraar prof. dr. Andreas Kinneging. Indrukwekkend, hoe iemand al denkend, lezend, bij de Bijbel, het christelijk geloof uitkomt.”

Indrukwekkend, beslist. En toch, op het cruciale moment, het kruis…
„… haakt hij af. Inderdaad. Je hoopt, je bidt dat hij die Rubicon ook nog eens kan overtrekken. Maar Kinneging stelt wel heel scherpe en relevante vragen, die veel mensen zullen herkennen.”

De Amsterdamse hoogleraar prof. dr. A. van de Beek constateerde enkele jaren geleden dat waar de protestantse kerken steeds verder evangelicaliseren, evangelischen zich juist verdiepen in de wortels van het christendom. Herkent u dat?
„Ik zie een proces van evangelicalisering -en dan bedoel ik nadrukkelijk niet: evangeli-kaal-isering- in de reformatorische kerken. En als dat betekent dat er meer nadruk komt te liggen op een levend geloof, levensheiliging, vind ik dat alleen maar positief.

Wat ons als evangelischen betreft: ik zie inderdaad dat we de theologie steeds meer gaan ontdekken. Neem het almaar groeiende aantal studenten aan het CERT aan de VU. Wat je ook ziet, is dat de interesse voor de Vroege Kerk groeit. In Amerika wordt dat de beweging van de younger evangelicals genoemd. Je hebt dus de evangelicals, mijn generatie, de postevangelicals en nu de younger evangelicals. Zij oriënteren zich sterk op de Vroege Kerk, ook als het gaat om de liturgie.”

Kunt u zich voorstellen dat er binnen de reformatorische kerken kritisch, zorgvol, wordt gekeken naar de evangelicalisering?
„Ik kan me dat voor een deel wel voorstellen, ja. Er dringt in je toch wel gesloten cultuur iets binnen dat bedreigend overkomt. Andere geloofsuitingen, geloofsvormen, jongeren die zich laten overdopen. Maar soms vind ik dat hierop wel heel kritisch wordt gereageerd. Je kunt een EO-Jongerendag veroordelen, maar die trekt ook jonge mensen die jij nooit zult bereiken. Als het blad Wapenveld dan op een bepaald moment spreekt over evangelicaalslag, dan denk ik: ja, nu heb je met één klap de hele evangelische beweging weggezet.”

Lachend: „Eigenlijk zoek ik nog steeds naar een vergelijkbare variant op reformatorisch, maar dat is niet zo gemakkelijk. Deformatorisch of zo, maar zo’n term zou ik toch niet willen gebruiken. Hoe dan ook: evangelischen en reformatorischen putten voor een deel uit dezelfde bron. Edwards, Whitefield, Spurgeon worden ook in reformatorische kring gelezen, evenals John Piper en Packer.”

Waarbij je de vraag kunt stellen of Edwards, Whitefield en Spurgeon zich in sommige evangelische uitingen nog zouden herkennen.
„Daar ligt beslist een punt. Maar juist Edwards, de grote opwekkingsprediker, heeft niet alle emotionele uitingen die tijdens de Great Awakening plaatsvonden, veroordeeld. In die zin zou hij zich in een aantal uitingen nog wel herkennen, denk ik.

Maar je ziet tegelijk een verschuiving in godsbeelden, in godsbeleving. Wat Packer heeft genoemd het bubbelbadchristendom, God als knuffelbeer - als je het zo oneerbiedig mág noemen. En daarvan kun je je wel afvragen of deze theologen het nog mee zouden kunnen maken: die afwezigheid van de echte vreze des Heeren, het besef van Gods heiligheid, majesteit. Maar dit is iets wat in de lucht zit, en waar ook christenen door beïnvloed worden.

We overwegen trouwens om juist hierover een themanummer te laten verschijnen, of er ons mogelijke jubileumsymposium, in het najaar, aan te wijden. Want hier liggen wel vragen.”