Struiken druipen, de laatste bloemen laten hun kopjes hangen. De tuinen in het Waalse deel van België lijken droevig en moe. Herfst in Wallonië betekent voor mensen koude voeten en natte haren. Het is net Nederland, en wie blij wil worden kan een bezoek beter uitstellen tot volgend jaar.Dan wordt alles mooier dan ooit. Tuinen, parken en bomen vormen dan het toeristische thema in het Waalse deel van België. Omdat ze vaak horen bij een kasteel of groot landhuis, eveneens het bezichtigen waard, staat een deel van de gebouwen deze winter in de steigers. Trouwens, niet alleen nu, ook andere winters worden benut voor opknapwerk.

Dat planten en gebouwen aan verval onderhevig zijn, wist de zeventiende-eeuwse Nederlandse dichter Constantijn Huygens ook. „De tijd slijt struijck en steen”, schrijft hij in het bijna 3000 regels tellende gedicht waarin hij de schoonheid van zijn buitenplaats Hofwijck in Voorburg bezingt. „Eens salmen seggen, Hier,/ Hier was ’t daer Hofwijck stond, nu Puijn en Queeck en Aerde”, voorspelt hij. Om het puin, het onkruid en de aarde te slim af te zijn, publiceert hij in 1653 zijn lange gedicht: papier maakt meer kans de eeuwen te overleven, meent hij. Overigens bestaat Huygens’ buitenplaats nog steeds, en het Huygensmuseum op Hofwijck heet gasten nog altijd „dubbel welkom.”

Omstreeks dezelfde tijd dat Hofwijck werd ingewijd, werd bij het middeleeuwse stadje Edingen in westelijk Henegouwen „’t Vermaarde Park van Anguien” aangelegd. Het park is een van de weinige voorbeelden van zeventiende-eeuwse tuinaanleg die bewaard zijn gebleven in Wallonië. Bezoekers kunnen er kiezen uit drie audiorondleidingen: over de natuur -„voor een botanisch en ecologisch avontuur”, het park -met geschiedenis- of de tuinen, voor bloemen- en plantenliefhebbers.

Zeven kleine dreven
„Wonderbaarlijk mooi” noemt de Vlaamssprekende gids de tuinen van Enghien of Edingen. In een waterval aan woorden vertelt ze over de familie Arenberg, die het park liet aanleggen, en over de 213 mensen die het vroeger onderhielden. „Nu zijn het er nog tien, en die moeten ook de kerkhoven verzorgen, en de bloempotten in de stad, en het voetbalveld.”

De bloementuin verwelkomt bezoekers ’s zomers „met hartelijke kleuren.” Er bloeien dan planten die er in de zeventiende eeuw ook stonden. In de dahliatuin worden elk jaar nieuwe dahlia’s gekweekt en groeien zo’n 540 variëteiten. De oude moestuin is omgevormd tot bloemenkwekerij; de „tuin der sinaasappelen” wordt in ere gehouden.

Op het hoogste punt van het park staat het zevensterrenpaviljoen, dat werd ontworpen in 1650. Het lichtgrijze bouwwerk biedt een bijzonder uitzicht: „De zeven gevels van het zevenhoekig paviljoen hebben uitzicht op zeven brede lanen, en de hoeken bieden een doorkijk naar zeven kleinere dreven.”

Waar tien tuinlieden het park van Edingen moeten behoeden voor verval, roepen de beheerders van het park d’Hélécine in Waals-Brabant ook de hulp van bezoekers in. „Kerf nooit in een boom” zegt een streng bordje bij de ingang. En: „Pluk het bos niet leeg.” Op aanvraag zijn er rondleidingen door de tuinen; voor wie liever zelf ronddwaalt vertellen 25 panelen het verhaal van evenzoveel bomen.

Een net houdt in de herfst een riviertje, dat kronkelt als een slang en daarom ”de paling” heet, bladvrij. Onder het net zit een merel gevangen, hij fladdert en bedenkt vergeefs listen om vrij te komen.

„Als de vijvers bevrozen zijn, komen ze hier schaatsen, maar dat is verboden”, zegt Freddy d’Orange. Hij werkt in en om het kasteel dat bij de tuinen van d’Hélécine hoort, en weet er veel van. „Het kasteel is gebouwd op moeras”, vertelt hij. „Op een ondergrond van eikenhouten stammen en huiden van ezels. In de negentiende eeuw bleef het ongedeerd tijdens een aardbeving: het rolde mee op het water.”

Appelboom
De tijd mag dan planten laten slijten, nonnen van het Hôpital Notre Dame à la Rose bestreden de tijd met planten. Het eerste gasthuis in Lessines, iets ten oosten van Edingen, werd gesticht in 1242; het deed vervolgens acht eeuwen dienst als ziekenhuis. In een ommuurde tuin kweekten de zusters medicinale planten, waar ze genezende drankjes en zalfjes van maakten. Zo gebruikten ze het sap van de stinkende gouwe tegen likdoorns, diende Oost-Indische kers als antibioticum en verzachtte weegbree brandwonden en blaren.

Het gasthuis -met gebouwen uit de zestiende tot en met de achttiende eeuw- zou 25 jaar geleden zijn veranderd in een parkeerterrein, als omwonenden en anderen die het historische pand een warm hart toedroegen zich er niet tegen hadden verzet. De gebouwen werden uitgeroepen tot historisch erfgoed en vrijwilligers bouwden het complex in tien jaar tijd om tot museum.

De tuin bij het gasthuis krijgt dit seizoen een nieuwe indeling en de planten worden geordend naar hun medische werking, zoals de zusters vroeger deden. Eén boom komt er niet in: de appelboom. Peren mogen wel, maar de appel deed de kloosterlingen in vroeger tijden te veel denken aan de val van Adam en Eva in het paradijs.

Bidsprinkhaan
In de provincie Luik ligt de tuin van de Waalse graaf Guy van den Steen. Hij woonde op Jehay, een slot met een Engelse landschapstuin. Toen hij er met zijn vrouw kwam wonen, kort na de Tweede Wereldoorlog, in 1948, was het kasteel leeg. Eromheen lag een woeste wildernis. De graaf -een bevlogen archeoloog, beeldhouwer en antiquair- stroopte de mouwen op en hielp zelf mee met het aanleggen van een tuin. Zijn eigen beeldhouwwerken sieren de trappen nog steeds, op het gazon staat een bronzen vrouw op een bidsprinkhaan. Onaangedaan doorstaan ze de seizoenen.

Van den Steen groef in de grond om te ontdekken hoe ver de geschiedenis van zijn kasteel terugging in de tijd. Hij ontdekte dat de plek in de steentijd al was bewoond, dat Galliërs er ooit Romeinen verjoegen en dat er later Karolingers kwamen. In 1080 stond er al een kasteel.

Hoe veelzijdig de graaf was, toont het interieur van Jehay. De 1500 boeken in de bibliotheek bijvoorbeeld „spreken over alles”, aldus de gids, oftewel: ze gaan over de meest uiteenlopende zaken. Daar staan niet alleen doorleefde banden met ”Le roman de Alexandre II”, ”La belle Paméla” en een rij heldhaftige verhalen van Sir Walter Scott; de Waalse edelman las ook een geschiedenisboek als ”Histoire des ducs de Bourgogne”.

Althans, hij was van plan dat te lezen. Want graaf Guy van den Steen, die stierf in 1999 en begraven ligt in zijn tuin, zei: „Ik heb geen tijd genoeg.” Hij was 93 toen hij stierf en hij kwam tijd tekort.

Pittoreske bouwsels
In het Waals Gewest of Wallonië -het deel van België dat vooral bekend is om de Ardennen- ontwikkelden zich sinds de late middeleeuwen verschillende stijlen in tuinaanleg. Maar ontwerpen van vóór de 18e eeuw zijn nauwelijks bewaard gebleven, aldus de weekendreisgids van Wallonië (uitg. Casterman, 1995, ISBN 90 303 2203 9).

In het begin van de 18e eeuw, toen het aantal buitenhuizen sterk toenam, werden tuinen -achter het huis- veelal „à la française” aangelegd: symmetrisch en strak, met bomen als buxus en taxus in decoratieve vormen geknipt, en met ommuurde moestuinen en boomgaarden.

Aan het eind van de 18e en in de hele 19e eeuw ontstonden ’lossere’ tuinen in Engelse stijl. Paden slingerden zich in wijde bochten om waterpartijen en tussen fraaie bomengroepen door. Sommigen bouwden pittoreske bouwsels en namaakruïnes in hun tuin.

In de themagids ”Parken, tuinen en bomen in Wallonië”, in 2008 verkrijgbaar bij het Belgisch Verkeersbureau, staan bezienswaardigheden, openingstijden en bijzonderheden op een rij.

De gids is aan te vragen via 0900-2020107, belgisch.verkeersbureau@wxs.nl en www.belgie-toerisme.be.