Cultuur & boeken

Op zoek naar 6 van de 6 miljoen

Titel: ”Verloren. Op zoek naar zes van de zes miljoen”
Auteur: David Mendelsohn; vert. Ronald Vlek
Uitgeverij: De Arbeiderspers, Amsterdam, 2007
ISBN 978 90 295 6523 3
Pagina’s: 560
Prijs: € 29,95.

Dr. O. W. Dubois
7 November 2007 08:30Gewijzigd op 14 November 2020 05:15

De Holocaust behoort tot de grootste verschrikkingen van de geschiedenis en geen wonder dan ook dat hierover een onafzienbare hoeveelheid literatuur is verschenen. Historische studies en egodocumenten als dagboeken en autobiografische romans proberen de ontzettende werkelijkheid van deze georganiseerde moord op 6 miljoen Joden te beschrijven. Het is goed dat de stroom van geschriften niet ophoudt en de herinnering aan de gestorvenen levendig wordt gehouden. We mogen niet vergeten. De massaliteit van het lijden is natuurlijk verschrikkelijk. Maar dit lijden wordt, zo wil het boek ”Verloren” van de Amerikaanse Jood Mendelsohn laten zien, pas zichtbaar in individuele personen. In dit boek beschrijft de auteur de levensgeschiedenis van zijn oudoom Sjmiël Jäger en diens vrouw en hun vier dochters die in het Oekraïense stadje Bolechow, dat voor de oorlog tot Polen behoorde, woonden en daar door de nazi’s zijn vermoord.

Van jongs af had Mendelsohn weliswaar regelmatig over deze familieleden horen spreken, maar veel van hun geschiedenis en van de omstandigheden waaronder ze waren omgebracht bleef hem niettemin duister. Dat werd de reden om een persoonlijke zoektocht te beginnen naar de familie Jäger en bouwstenen te verzamelen voor een zo volledig mogelijk beeld van deze zes familieleden en hun leven voor en tijdens de oorlog in dit Oost-Europese stadje. Daar had hun voorgeslacht overigens al sinds de zeventiende eeuw gewoond en tot de welvarende burgers behoord.

Gesprekken
Ten behoeve van deze zoektocht verzamelde de auteur alle mogelijke genealogische informatie -waarbij internet een onmisbaar hulpmiddel bleek-, verdiepte hij zich in de geschiedenis van het stadje en las hij ooggetuigenverslagen (van overlevenden) over de uitroeiing van de Joden in Bolechow in 1941 en 1942. Verslagen waarvan het lezen soms al te gruwelijk is, die de lezer verbijsterd doen beseffen welke beestachtige afgronden er in mensen kunnen huizen.

De belangrijkste informatiebronnen in zijn zoektocht naar oom Sjmiël, tante Esther en hun dochters Frydka, Lorka, Bronia en Ruchele waren echter mensen die hen persoonlijk hadden gekend. Gedreven door de drang tot weten en met grote speurzin en ijver weet hij over heel de wereld, van Amerika tot Sydney en Tel Aviv toe, mensen te vinden die de familie Jäger hadden gekend. Onder hen zijn onder anderen de vroegere vriend van een van de dochters, een vriendin van een dochter, en de buurman van oom Sjmiël. Tevens brengt hij bezoeken aan Bolechow en spreekt hij hier met mensen die de familie Jäger hebben gekend.

Met iedereen worden uitvoerige gesprekken gevoerd en met veel geduld en inlevingsvermogen probeert Mendelsohn -steeds tegen de historische achtergrond- een beeld te reconstrueren van deze zes tragisch afgebroken levens en de verleden werkelijkheid als het ware te herscheppen.

En inderdaad krijgt de lezer een tamelijk duidelijke voorstelling van dit welvarende en sympathieke gezin, dat te midden van zijn Poolse en Oekraïense medeburgers vele jaren een goed en rustig bestaan had geleid, maar evenals bijna alle 3000 andere Joden in Bolechow -zoals overal elders wisten ook hier slechts enkelen te ontkomen of te overleven- door de Duitsers is vermoord.

Deernis
Aan de hand van summiere gegevens probeert de auteur zich het einde van enkele gezinsleden in te denken. Wat ging er in hen om toen zij hun gruwelijke dood voor ogen zagen? Een antwoord hierop, zo beseft Mendelsohn, is natuurlijk niet te geven, maar de lezer wordt met diepe deernis vervuld wanneer hij zich deze laatste levensuren probeert in te denken - hetgeen het menselijke voorstellingsvermogen eigenlijk te boven gaat. Deernis zal ook het overheersende gevoel zijn van iedereen die dit boek leest en de verschrikkingen van de Holocaust in de lotgevallen van deze zes mensen aanschouwelijk ziet uitgebeeld.

De auteur heeft zich niet beperkt tot een kroniek van de familie Jäger, maar heeft de geschiedenis vervlochten met uitvoerige beschouwingen over Genesis en Joodse commentaren hierop. Dat laatste is bedoeld om de geschiedenis van de individuele lotgevallen in een breed verband van goed en kwaad te plaatsen en na te gaan welke universele menselijke waarheden in dit eerste Bijbelboek worden ontvouwd. Niet iedereen zal deze beschouwingen steeds even boeiend vinden of goed kunnen volgen, terwijl het verband met de historische kroniek evenmin altijd duidelijk is. Daarbij moet ook bedacht worden dat de auteur, die van beroep classicus is, de Bijbelverhalen als geleerde en niet als gelovige leest.

Mendelsohn verdient grote waardering voor zijn intensieve speurtocht en zijn pogen leven en lijden van 6 van de 6 miljoen concreet vorm te geven, maar jammer is het dat hij in zijn weergave van ontmoetingen en gesprekken de eigen persoon te veel op de voorgrond plaatst, te vaak tussen de lezer en het eigenlijke verhaal in gaat staan en zich hierbij verliest in talloze en overbodige details. Deze kritiek laat de waarde van dit boek als een aangrijpend menselijk document echter onverlet.

RD.nl in uw mailbox?

Ontvang onze wekelijkse nieuwsbrief om op de hoogte te blijven.

Hebt u een taalfout gezien? Mail naar redactie@rd.nl

Home

Krant

Media

Puzzels

Meer