Iedere ochtend om 08.00 uur luidt de klok van het Paul Gerhardt Stift voor het morgengebed in de kapel. Vandaag begint, omdat het donderdag is, de wijding echter om 09.30 uur. Het kerkje ademt rust. Het orgel zwijgt. Door de prachtige gekleurde ramen valt de ochtendzon. De drie vensters voor in de kapel verbeelden de geloofsbelijdenis. De zes andere ramen, aan weerszijden drie, beelden elk een lied van de 17e-eeuwse lieddichter Paul Gerhardt uit. Ze houden de herinnering aan degene naar wie de instelling vernoemd is, in ere.Deze ochtend zoeken een paar oude diaconessen en een handjevol bezoekers een plekje in de kapel. De leiding van de samenkomst is in handen van Martin von Essen, predikant en directeur van het Paul Gerhardt Stift.

Na het zingen van een introlied leest hij een deel van Psalm 73, gevolgd door een gedeelte uit de Bergrede. De uitleg gaat vanmorgen over Jezus’ uitspraak: „Gij zijt het zout der aarde. Gij zijt het licht der wereld.” Volgens Von Essen verwoordt dit gedeelte precies waar het Paul Gerhardt Stift al jaren mee bezig is. „Te weinig zout is niet goed, te veel ook niet. We moeten niemand iets opdringen, maar wel onze overtuiging uitdragen. Laten de woorden van Jezus ons weer inspireren voor ons werk vandaag.”

Het zingen van een lied uit het Evangelisches Gesangbuch en de zegen sluiten het morgengebed af. Bij het verlaten van de kapel krijgt ieder een hand van de directeur en van diacones Siegrid Fellechner, plaatsvervangend overste. De werkdag begint. Om 12.00 uur zal de klok opnieuw luiden, voor het middaggebed.

Bloeitijd
Ooit bloeide in het centrum van Berlijn het diaconessenwerk. Het protestantse Paul Gerhardt Stift, dat in 1876 in de Berlijnse wijk Kreuzberg werd gebouwd maar al in 1888 naar de Müllerstrasse in de wijk Wedding verhuisde, vormt al meer dan 130 jaar het hart van het liefdadigheidswerk. Hier is het zogenaamde Diakonissenmutterhaus, waar diaconessen een geestelijke gemeenschap vormen en zich toeleggen op gebed, Bijbelstudie en armenzorg.

In de bloeitijd, voor de Tweede Wereldoorlog, waren 425 zusters in meer dan 130 kerkelijke gemeenten in de wijde omtrek werkzaam. In 1976 was hun aantal geslonken tot 176, heden ten dage zijn er nog 10 diaconessen. Vanwege het kleine aantal, en vanwege de leeftijd van de overgebleven zusters, zijn inmiddels nagenoeg alle zusterposten in de gemeenten gesloten.

In de loop van de tijd heeft het Paul Gerhardt Stift een scala aan activiteiten ontplooid. Er waren meerdere ziekenhuizen, er was een polikliniek voor zorgkinderen, er werden seminars gehouden voor kinderleidsters, men bood een opleiding voor ziekenverzorgster aan, men was actief in de thuiszorg, er was een vrouwenschool, er bestond een vrouwenopvanghuis.

Veel moest de achterliggende jaren echter afgestoten en gesloten worden. Wat nog over is, zijn een gezondheidscentrum, een seniorencentrum waar ouderen verpleegd en begeleid worden en een opvangcentrum voor oorlogsslachtoffers en asielzoekers. Daarnaast wordt nog een enkele cursus aangeboden.

Nieuw is het Paul Gerhardt Konvent, dat tien jaar geleden werd opgericht. Zo’n vijftien vrouwen én mannen vormen samen een gemeenschap van geloof en dienst, waarbij ze echter niet, zoals de diaconessen, bij elkaar wonen. Het is een poging om naast en in samenwerking met de diaconessen een nieuwe vorm van gemeenschapsdiaconie te vinden die toekomst heeft.

Zuster Fellechner is met haar 69 jaren nog vitaal. Ze is duidelijk degene die in de praktijk van alledag de touwtjes in handen heeft. Of ze bang is dat de diaconessen zullen uitsterven? „Ik hoop het niet.” Ze kan echter geen voorbeelden geven van jonge vrouwen die zich recent bij de gemeenschap hebben aangesloten.

Ze heeft wat met Paul Gerhardt. „Zijn liederen zijn nog altijd actueel. Ze worden hier vaak gezongen. En ze worden op school nog altijd aangeleerd. Gerhardt staat hier in Duitsland op gelijke hoogte met Luther. In zekere zin zijn Gerhardts liederen nog laagdrempeliger, toegankelijker.”

Levend lied
Waarom het diaconaal centrum de naam van de 17-eeuwse dichter draagt, wordt duidelijk uit de grondslag van het Paul Gerhardt Stift: „Zoals de liederen van Paul Gerhardt door de evangelische christenheid gegaan zijn en weerklank hebben gevonden in de harten van zowel armen als rijken, van zowel hooggeplaatsten als laaggeplaatsten, zo moet met Gods hulp vanuit dit Paul Gerhardt Stift het levende lied uitgaan waarvan elk hart dat wil de klank verstaan kan, namelijk het levende lied van de liefde, die omwille van Christus de armen en ellendigen van welke pluimage ook graag dient.”

Dat betekent volgens de grondslag dat het Paul Gerhardt Stift enerzijds op het vaste fundament Jezus Christus staat, maar anderzijds wat het werk betreft allen wil dienen, ongeacht wie hij of zij is.

Volgens directeur Martin von Essen oriënteert het Paul Gerhardt Stift zich anno 2007 nog steeds op de „protestantse geest” van degene naar wie het vernoemd is. „Alles wat vanuit deze organisatie gebeurt, beweegt zich nog altijd in de lijn van wat sinds 1876 in de grondslag staat. Geen mens uit te sluiten en als het levende lied van Paul Gerhardt door alle landen te gaan, dat is en blijft ook vandaag nog de opdracht en de wens van het Paul Gerhardt Stift.”

Er is veel veranderd in de 131 jaar dat het Paul Gerhardt Stift bestaat, stelt Von Essen. „Maar één ding is gelijk gebleven: de opdracht om in de gemeenschap samen te bidden en te werken voor de mensen die aan onze zorg zijn toevertrouwd.”

Gasten welkom
Gasten en groepen zijn hartelijk welkom in het Paul Gerhardt Stift. Het diaconessenhuis telt dertig bedden, verdeeld over een- en tweepersoonskamers. Een overnachting plus ontbijt in een eenpersoonskamer kost 35 euro, een tweepersoonskamer 60 euro. Ook half- en volpension zijn mogelijk. Groepen die vergaderruimte zoeken, kunnen eveneens aan de Müllerstrasse in Berlijn terecht.

Meer informatie: www.paulgerhardtstift.de.