Het kan vroom klinken om sociologie af te wijzen vanwege de Heilige Geest. Deze afwijzing heeft echter gevaarlijke kanten. Binnen evangelische en reformatorische kring bestaat een houding om onwelgevallige feiten te negeren door het methodisch onderzoek aan te vallen. Het is echter een illusie om te denken dat daarmee de feiten onderuitgehaald kunnen worden. Het heeft ook iets arrogants: sociaalwetenschappelijk onderzoek is tweederangs, omdat het het wezenlijke niet kan onderzoeken - alsof de theologie dat wel kan!In mijn optiek kan de kerk niet genoeg leren van sociologen. Naast het Lichaam van Christus is de kerk ook een maatschappelijk verschijnsel. Als maatschappelijk verschijnsel kan de kerk worden onderzocht. Men kan bijvoorbeeld de waardering voor de kerk onderzoeken. De resultaten hiervan zijn van belang voor evangelisatie en kerkbalans. Bepaalde belemmeringen kunnen gemakkelijk worden weggenomen, als ze maar opgemerkt worden. Niet elke blokkade heeft te maken met de dwaasheid van het Evangelie.

De kerk is voor sociologen belangrijk als sociaal kapitaal. Veel sociologen hebben daarom juist waardering voor de kerk. Onderzoeken wijzen uit dat kerkelijk betrokkenen ook eerder vrijwilligerswerk doen. Kerkelijke betrokkenheid is goed tegen vereenzaming. Kerkelijk betrokkenen hebben eerder samenbindende normen. Verzet Van der Graaf zich ook tegen dit soort onderzoeken?

Ook geloof is een sociologische factor van belang. Geloof kan het handelen van mensen aansturen. Nu kan men dat in enquêtes wel aangeven, maar het moet ook in de praktijk blijken. Maar in een andere opzet is de invloed van het geloof op gedrag wel te onderzoeken, bijvoorbeeld door participerend onderzoek.

Van der Graaf stelt dat geloof niet te meten is. Zeker niet door sociologen. Zijn argument daarvoor is dat de Heilige Geest nooit na te rekenen is. Dat is geen steekhoudend argument. De Geest is ook in de schepping werkzaam. Waarom zouden natuurwetenschappers wel in staat zijn om de aarde te onderzoeken en sociologen niet het geloof. Wat betekent het onnavolgbare van de Geest voor de natuurwetenschappen?

Volgens Van der Graaf is het werkelijke Schriftuurlijk-bevindelijke geloof niet na te meten. Dat is nog maar de vraag. Het feit dat het in enquêtes niet gedaan wordt, wil niet zeggen dat het niet mogelijk is. En juist op dit punt heeft de sociologie een zeer nuttige functie. Een predikant kan wel aangeven dat de norm artikel 5 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis is, maar volgens de gereformeerde traditie moet dit geloof ook toegeëigend worden. Sociologisch onderzoek kan uitwijzen of dat werkelijk gebeurt. Welke factoren dragen bij aan dit proces, welke factoren belemmeren? Toe-eigening is een proces van heel de mens, waarbij ook psychologische en sociologische factoren een rol spelen. Kwalitatief onderzoek zou deze factoren aan het licht kunnen brengen.

De opmerking van Buskes is wellicht niet te meten, maar wel te onderzoeken. Waarom kwam hij tot die uitspraak? Wat heeft zijn positie als kerkelijk opinieleider te maken met het verzet tegen sociologisch onderzoek? Is Buskes orthodox te noemen op basis van deze uitspraak? En waarom wordt de omstreden Buskes nu juist als getuige door Van der Graaf opgeroepen? Dat een socioloog met deze uitspraak niets kan, is klinkklare onzin.

Wolkje
Moet Van der Graaf ook niet andere conclusies trekken? Als de Geest onvoorspelbaar is, kan er dan nog wel kerkelijk beleid gevoerd worden? Als men een dag voor de wederkomst een appelboom zou planten, waarom zou men tijdens de werkzame periode van de Geest ook niet aan de slag kunnen? Wat betekent dit voor bijvoorbeeld beleidsplannen en evangelisatiecampagnes? De socioloog kan ook het wolkje (1 Kon. 18:44) opmerken dat door theologen over het hoofd wordt gezien. Terwijl de theoloog zich verweesd voelt in deze samenleving, kan de socioloog wijzen op de 7000 die hun knieën niet hebben gebogen voor de Baäl van onze tijd.

Van der Graaf wantrouwt sociologen als het gaat om het uitstippelen van de toekomst, maar zijn theologen betrouwbaardere partners in dit opzicht? Waar moeten theologen zich op baseren als de sociologen hun werk niet doen?

Kortom, de kerk dient vanuit principieel en praktisch opzicht te leren van de sociologie. Principieel, omdat het geloof niet van het gewone leven te scheiden is. Praktisch, omdat de sociologie kan laten zien hoe mensen het geloof werkelijk beleven.

De auteur is predikant van de hervormde gemeenten van Ilpendam en Watergang.