De naam Boris Jeltsin blijft ook onlosmakelijk verbonden met de woelige dagen van augustus 1991 die de wereld deden wankelen. Jeltsin was nog maar net gekozen tot president van Rusland toen hij het moest opnemen tegen conservatieve generaals die hem wilden afzetten. Een bloedbad dreigde, maar werd op het laatste nippertje afgewend door Jeltsins onverschrokken optreden.Voor het oog van de televisiecamera’s beklom hij een legertank die was gestuurd om hem te arresteren. Zijn naam als redder van de democratie stond hiermee definitief in de analen van de Russische geschiedenis gebeiteld.

In datzelfde turbulente jaar kwam er een einde aan de Sowjet-Unie, waarvan Rusland toen nog deel uitmaakte. Het eens zo machtige communistische rijk stortte volledig in. Hierdoor kwam er ook een einde aan de Koude Oorlog die de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog decennialang in een ijzige greep hield. Hierbij dreigden de Verenigde Staten en de Sowjet-Unie iedere aanval op elkaars grondgebied te vergelden met kernwapens.

Boris Nikolajevitsj Jeltsin werd in februari 1931 geboren in een boerenfamilie in het Oeral-dorpje Boetka. Hij trok zichzelf bijna letterlijk uit de klei omhoog toen hij zijn lange weg begon door de hiërarchie van de communistische partij. Hij werkte eerst als metselaar en ingenieur, maar in korte tijd klom hij op lokaal niveau op tot partijsecretaris.

Hij trok spoedig de aandacht van de machthebbers in het Kremlin. De toenmalige communistische partijleider Michaïl Gorbatsjov haalde Jeltsin in 1985 naar Moskou om te helpen zijn perestrojka-beleid van meer openheid op de rails te zetten.

Maar Jeltsin oogstte met zijn voorkeur voor radicale hervormingen niet alleen bewondering. Zijn hervormingsijver bracht hem al snel in conflict met de conservatieven binnen de partijtop die niets moesten hebben van de nieuwlichter. In de machtsstrijd die ontstond moest Jeltsin het onderspit delven. In 1987 verdween hij van het toneel, zij het niet voor lang.

Al snel keerde hij terug in de politieke arena als leider van de democratische oppositie. In 1989 werd hij Sowjetafgevaardigde en vervolgens voorzitter van het parlement. Zijn naam leek in die tijd een synoniem voor ’democratie’. Met massale steun van de naar hervormingen snakkende bevolking won hij in de hete zomer van 1991 de eerste presidentsverkiezingen in de Russische geschiedenis.

Twee maanden later bracht de augustuscoup Jeltsin op het toppunt van zijn roem, toen beelden van hem op de legertank de wereld overgingen. Met zijn heldhaftig verzet tegen de conservatieve generaals werd het communisme in de Sowjet-Unie na ruim zeventig jaar ten grave gedragen.

Jeltsin slaagde er echter niet in om de ’Tweede Russische Revolutie’ te voltooien. Zo lukte het hem niet de beloofde economische hervormingen door te voeren die welvaart moest brengen. Integendeel: de hervormingen stagneerden en de werkloosheid en inflatie rezen de pan uit. De overheidsinstellingen die Rusland van de Sowjet-Unie had geërfd, bleken niet geschikt om de dringend gewenste democratisering door te voeren.

Jeltsin, die zich gekscherend wel eens ’tsaar Boris’ noemde, werd slachtoffer van een verlammende machtsstrijd. Begin 1996 leek de president een willoze gevangene te zijn van diens medewerkers die in feite de politiek bepaalden en de heilloze burgeroorlog in Tsjetsjenië voortzetten.

Intussen kreeg Jeltsin ook te kampen met een lichaam dat niet meer wilde en leek hij zijn heil steeds meer te zoeken in de fles. Meermalen werd hij geveld door een hartaanval.

De presidentsverkiezingen van 1996 zorgden voor een opmerkelijke opleving. Jeltsin liet de drank (kortstondig) staan en knapte snel op. Gedurende de verkiezingscampagne toonde hij zich weer energiek en vloog hij naar alle uithoeken van het land om zijn toehoorders gouden bergen te beloven. En met succes: hij werd herkozen.

Maar eenmaal herkozen, speelde zijn gezondheid hem opnieuw parten. Terwijl het land economisch ziek was en steeds verder wegzonk in lethargie, verbleef de president veelal in ziekenhuizen en sanatoria. En als hij weer eens in het Kremlin verscheen, ontsloeg en benoemde hij naar willekeur medewerkers en ministers. In 1998 ontsloeg ’tsaar Boris’ zelfs de hele regering van premier Tsjernomyrdin, waarna een bizarre stoelendans van regeringswisselingen begon.

In 1999 mislukte een poging van verontruste parlementsleden om de president af te zetten. Om orde in de chaos te scheppen, benoemde Jeltsin de jonge, ambitieuze Vladimir Poetin tot premier en interim-president.

Op de laatste dag van het vorige millennium, kondigde Jeltsin geheel onverwacht zijn aftreden aan. In zijn afscheidsrede zei Jeltsin dat Rusland het nieuwe millennium moest binnentreden met nieuwe politici en nieuwe mensen. De jonge Vladimir Poetin stond te trappelen om het roer van hem over te nemen.