„De doodstraf zit in het defensief”, zei Richard Dieter, directeur van het in Washington gevestigde Doodstraf Informatiecentrum, vrijdag in een reactie.In 2006 werden er volgens het centrum in de VS in totaal 114 mensen ter dood veroordeeld. In 2005 waren dat er nog 128, en in 1977, een jaar nadat het hooggerechtshof een moratorium op de doodstraf ophief, waren het er 137. In 1996 werden de meeste doodvonnissen uitgesproken, namelijk 317. In 2006 werden 53 doodvonnissen voltrokken. Het jaar daarvoor waren dat er nog zestig. Het recordaantal van 98 executies stamt uit 1999.

Volgens aanklagers, advocaten en tegenstanders van de doodstraf wordt de afname van het aantal terdoodveroordelingen onder meer veroorzaakt door nieuwe wetgeving in de staten die jury’s de mogelijkheid geeft verdachten levenslange gevangenisstraf zonder uitzicht op vervroegde vrijlating op te leggen, door een afname van het aantal geweldsmisdrijven en door weerzin van de autoriteiten om zich uit te spreken voor de doodstraf vanwege de hoge kosten van de rechtsgang in een dergelijke zaak.

De belangrijkste reden is echter de vrees dat een fout wordt gemaakt, een angst die de afgelopen jaren niet ongegrond is gebleken. Sinds de doodstraf opnieuw werd ingevoerd zijn 123 mensen die in de dodencel zaten vrijgekomen nadat twijfel was gerezen over de juistheid van hun veroordelingen. Bij veertien van die zaken was hun onschuld door tests met DNA-materiaal aangetoond.

„Feit is dat ze vaak de verkeerde te pakken hebben gehad”, zegt Deborah Fleischaker, directeur van het Project voor een Moratorium op de Implementatie van de Doodstraf van de Amerikaanse vereniging van advocaten (ABA). „Dat heeft bij de bevolking veel twijfel gezaaid over hoe de doodstraf werkt.”

Ook veranderende opvattingen bij jury’s en aanklagers leiden ertoe dat minder vaak voor de doodstraf wordt gekozen, zegt Arthur Green, officier van justitie in Bessemer in de staat Alabama. Hij zegt het risico dat een onschuldige ter dood wordt veroordeeld mee te wegen bij de beslissing al dan niet voor de doodstraf te pleiten.

Green doet dat alleen in uiterst zeldzame gevallen, zegt hij, als hij ervan overtuigd is dat de verdachte schuldig is en als het gaat om een gruwelijke misdaad. Twee keer sinds hij in 2001 officier van justitie werd eiste hij de doodstraf. Beide keren werd die ook gegeven.

In 37 van de 38 Amerikaanse staten die de doodstraf hanteren bestaat ook de mogelijkheid van levenslang zonder kans op vervroegde vrijlating. Dat geeft juryleden die menen dat de doodstraf de enige manier is om er zeker van te zijn dat een moordenaar nooit meer op vrije voeten komt een andere optie.

Ook volksvertegenwoordigers en rechtbanken uiten steeds meer kritiek op de doodstraf. In Illinois geldt al zeven jaar een moratorium op de uitvoering van de doodstraf en in New York worden executies niet meer uitgevoerd na een uitspraak van de rechter in 2004.

Verder worden in de staten Arkansas, Californië, Delaware, Florida, Maryland, Missouri, New Jersey, Ohio en South Dakota geen executies uitgevoerd in afwachting van de uitkomst van een debat over de vraag of de dodelijke injectie inhumaan is.

Deze week adviseerde een speciale commissie aan New Jersey om als eerste Amerikaanse staat de doodstraf af te schaffen, „omdat er steeds meer bewijs is dat de doodstraf op gespannen voet staat met de voortschrijdende fatsoensnormen.”

Voorstanders van de doodstraf menen dat ondanks de afname van het aantal terdoodveroordelingen er nog steeds brede steun bestaat voor de zwaarste straf. Joshua Marquis, officier van justitie in Clatsop County in Oregon en vicevoorzitter van de vereniging van officieren van justitie ziet in de tendens om minder snel naar de doodstraf te grijpen een verfijning van het gebruik ervan. Hij meent dat het een erkenning is van de opvatting dat alleen in de ernstigste gevallen de doodstraf zou moeten worden uitgesproken.

Uit een recente opiniepeiling blijkt dat tweederde van de Amerikanen van 18 jaar of ouder voorstander is van de doodstraf. Maar op de vraag wat de meest gepaste straf is voor moord, antwoordt ongeveer de helft dat de doodstraf moet worden opgelegd, en zegt de andere helft dat levenslang zonder vervroegde vrijlating een betere optie is.