De Oostenrijkse organist Franz Xaver Gruber zal niet hebben bevroed hoe populair zijn compositie zou worden, toen kapelaan Joseph Mohr van de Sint-Nicolaasparochie in Oberndorf bij Salzburg hem op 24 december 1818 vroeg een melodie te schrijven bij de tekst die de geestelijke in 1816 had geschreven.Gruber maakte een melodie voor twee mannenstemmen en een koor, met begeleiding van een gitaar. Het orgel in de Nicolaaskerk was namelijk kapot. In de kerstnacht van 1818 klinkt ”Stille nacht, heilige nacht” voor het eerst.

De bekendheid van het lied blijft tot Oberndorf beperkt, totdat een familie uit Tirol het in 1839 in New York ten gehore brengt. Daarna verspreidt de faam van ”Stille nacht” zich over alle continenten.

Ook binnen Nederland bestaat een aantal vertalingen van het lied. Zingen de Maastrichtenaren ”Stelle nach, heilige nach, ’n ingelekoer zingk hiel zach”, de inwoners van Heerlen vieren het kerstfeest met ”Sjtille nach, hillige nach, alles sjlieëpt sjtil en zach”. Ook de Friezen en Groningers kennen hun eigen versie van het lied.

”Stille nacht” is zeker niet het oudste kerstlied. Een bekend lied dat zijn oorsprong in de middeleeuwen heeft, is ”Nu zijt wellekome”. ”De herdertjes lagen bij nachte” werd rond 1852 in Utrecht opgetekend, maar ontstond waarschijnlijk al in de zeventiende of achttiende eeuw. Veel recenter is ”Midden in de winternacht”, dat Harry Prenen in 1943 dichtte.

Een van de weinige oudere niet-religieuze kerstliederen is ”O, dennenboom”, een vertaling van het Duitse lied ”O Tannenbaum”. De nazi’s maakten van dat lied gebruik om de christelijke kerstliederen te verdringen. De Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft een dossier over het lied samengesteld, dat op internet te lezen is.

Uit de Verenigde Staten is de trend overgewaaid van de kerstman, de arrenslee en het rendier met bijbehorende liedjes als ”Jingle Bells”. In tegenstelling tot vroegere eeuwen worden die liedjes niet meer vertaald, maar in het Engels gezongen.