Gezien de tendens in de opiniepeilingen is er maar één regeringscombinatie mogelijk na de verkiezingen van 22 november: een coalitie van CDA en PvdA. Deze beide partijen kruipen naar elkaar toe; het zal een nek-aan-nekrace worden welke van de twee de grootste wordt en dus de premier mag leveren. Wordt het een kabinet-Bos/Balkenende of een kabinet-Balkenende/Bos?De virtuele linkse meerderheid van een aantal maanden geleden is immers weer tot een minderheid verschrompeld en de huidige regeringscoalitie komt -met of zonder het uitgestapte D66- niet eens meer in de buurt van een parlementaire meerderheid. Daaraan zal niet meer zo veel veranderen. De links-rechtsverhouding in de vaderlandse politiek ligt in grote lijnen vast, en winst voor het CDA zal waarschijnlijk direct gepaard gaan met verlies voor de VVD. Op 22 november gaat het immers om de macht, die al snel wordt vertaald in het premierschap. De PvdA zal dan een deel van de zeventien zetels die de SP in de peilingen heeft afsnoepen, terwijl een deel van het liberale electoraat zal overstappen naar het CDA onder het motto: „Alles liever dan een kabinet-Bos.”

Verrassing
Is de enig mogelijke uitkomst daarmee een CDA/PvdA-kabinet, onder wiens leiding dan ook? Dat is maar zeer de vraag. Kijkend naar de uitkomst van de verkiezingen van 2003 zou er wel eens een verrassender regeringscoalitie uit het formatieproces kunnen komen.

Ook in 2003 was, gezien de uitslag van de verkiezingen, een coalitie tussen de christen- en de sociaaldemocraten de voor de hand liggende optie. Al ruim voor de verkiezingen had het CDA zijn tegenzin tegen een dergelijke combinatie duidelijk verkondigd. Na een maandenlang getouwtrek tussen Bos en Balkenende liep de formatie dan ook stuk en gebeurde het ondenkbare: de LPF werd ingewisseld voor D66. Daarmee kon Balkenende in grote lijnen zijn beleid voortzetten.

Hoe het is afgelopen met de door D66 ingebrachte punten in het regeerprogram is duidelijk: stuk voor stuk werden ze afgeschoten, hetgeen onafwendbaar op termijn leidde tot de kabinetscrisis vlak voor het zomerreces.

Stel nu eens dat de daadwerkelijke verkiezingsuitslag dit najaar lijkt op de stand in de opiniepeilingen op dit moment. Een coalitie van CDA en PvdA is dan nog steeds getalsmatig de meest voor de hand liggende. Met een parlementaire basis van bijna honderd zetels hoeft een dergelijk kabinet zich nauwelijks druk te maken om voldoende steun. Maar hoe waarschijnlijk is een dergelijk kabinet vanuit programmatisch standpunt?

Partijcultuur
De parallel met de verkiezingen van 2003 -en overigens ook met die van 1977- dringt zich op. In de aanloop naar de verkiezingscampagne is het meer dan duidelijk dat het CDA bepaald niet zit te wachten op een centrumlinkse coalitie. De woorden zijn nog voorzichtig -veel voorzichtiger dan die van VVD’er Rutte, die het kabinet tot inzet van de verkiezingen wil maken- maar de inhoudelijke en vooral ook de partijculturele afstand tussen de twee grootste partijen is evident. Er hoeft, net als bij de vorige verkiezingen, maar een kleine ontsnappingsroute te bestaan, of de formatie staat onder enorme druk. De enig denkbare ontsnappingsroute is dan een nieuwe switch van coalitiepartners, waarbij ditmaal D66 wordt ingeruild voor ChristenUnie en eventueel de SGP.

In de peilingen spant het erom of een dergelijke coalitie een meerderheid zal halen. Zelfs wanneer dat gebeurt, zal het een bescheiden meerderheid zijn. Maar daarop stoelde Balkenende II ook, en met de twee kleine christelijke partijen zou de huidige coalitie zich gesteund weten door heel wat betrouwbaarder partners.

Inhoudelijk liggen er natuurlijk wel aardig wat problemen, gezien het feit dat de ChristenUnie de afgelopen parlementaire periode veelvuldig met de oppositie meestemde en beide partijen een visie op immateriële zaken hebben die voluit botst met die van de VVD. Maar zou het CDA niet veel liever een kleine, meer verwante oppositiepartij binnenhalen dan een grote waarmee het nooit echt lekker heeft geboterd?

Bordes
De kans op wat in het verleden wel badinerend werd aangeduid als de ”Staphorster variant” wordt daarmee steeds groter. De weerstand binnen het CDA tegen de sociaaldemocraten is zeker niet kleiner dan drie jaar geleden, en in de komende periode zullen de tegenstellingen nog wat worden aangescherpt.

Zoals het hoort, staat of valt de uitkomst van dit proces met de stembusresultaten van november. Maar als de christendemocraten als grootste uit de bus komen en er een parlementaire meerderheid voor is, dan moet het weinig verbazing wekken als het CDA deze mogelijkheid serieus gaat onderzoeken. Misschien alleen maar om de PvdA onder druk te zetten, maar het zou ook zomaar kunnen dat er, voor het eerst in de naoorlogse periode, bevindelijke bewindslieden op het bordes van Paleis Noordeinde zullen verschijnen.

De auteur is parlementair historicus aan de Radboud Universiteit Nijmegen en publicist.