Dat stellen de theoloog Marcel Poorthuis en de kerkhistoricus Theo Salemink in hun boek ”Een donkere spiegel”, dat vrijdagverschijnt. Het is het eerste overzichtswerk over de rooms-katholieke beeldvorming over Joden in Nederland tussen 1870 en 2005. Het bijna duizend pagina’s tellende boek is verschenen bij Valkhof Pers.Vanmiddag wordt het boek aangeboden aan onder meer mgr. Ad van Luyn, bisschop van Rotterdam, en vindt er een symposium over het werk plaats.

Het antisemitisme dat bij bepaalde rooms-katholieke groeperingen opgeld deed, was volgens de onderzoekers niet gezichtsbepalend voor het gehele rooms-katholieke milieu vanaf 1870. Tegelijk bleef de visie dat de kerk in de plaats is gekomen van het Jodendom tot 1960 overheersen. Het Jodendom diende als negatief contrast voor de eigen identiteit die het rooms-katholieke volksdeel in die periode juist scherp naar voren wilde brengen.

In de jaren zestig trad een duidelijke breuk op in het rooms-katholieke denken over het Jodendom. De auteurs spreken van een „radicale heroriëntatie.” Een theologie van de dialoog kwam op, waarin kerk en synagoge als „religieuze geestverwanten” worden gezien en de nadruk is komen te liggen op de betekenis van de Joodse achtergronden van de Bijbel en de actualiteit van het Jodendom.

De auteurs namen golven van rooms-katholiek antisemitisme waar in de crisisjaren na 1870, in de jaren dertig en rond de vestiging van de staat Israël in 1948. Rk-opinieleiders oefenden daarentegen al vanaf het einde van negentiende eeuw principiële kritiek uit op het antisemitisme in eigen kring en in de Nederlandse samenleving. Toch was het opvallend dat progressieve theologen en de rooms-katholieke vredesbeweging Pax Christi veel moeite hadden met de staat Israël.

Het geruchtmakende openbare protest onder leiding van kardinaal De Jong in 1942 tegen de deportatie van Joden staat volgens Poorthuis en Salemink in die lange traditie. Ze schrijven de afkeer van antisemitisme in brede rooms-katholieke kring toe aan de achterstelling die de rooms-katholieken als minderheid met de Joden deelden.

De auteurs zien parallellen tussen de vooroordelen die sommige rooms-katholieken over Joden hadden (niet integreerbaar en vasthoudend aan de eigen religie) en de beelden die vandaag de dag vooral in „postchristelijke kring” over moslims leven, zoals de „mythe” van het islamitisch gevaar. Tegelijkertijd maken sommige, vooral jonge moslims in Nederland gebruik van de Europese anti-Joodse beeldvorming om hun identiteit als antiwesters te onderstrepen, constateren Poorthuis en Salemink.