De IPB is een van de meest Bijbelgetrouwe kerken in Brazilië. De grondslag wordt -zoals bij alle presbyteriaanse kerken wereldwijd- gevormd door de Westminster belijdenisgeschriften. De kerk kent geen vrouwelijke ambstdragers, hoewel er wel een aantal predikanten en ouderlingen binnen de IPB vóór openstelling van de ambten voor vrouwen is. De kerk kent ook een uitgeverij Editora Cultura Crista, die onder meer Lloyd-Jones, Spurgeon en de werken van puriteinen vertaalt.Er is overigens in Brazilië ook nog een meer behoudende presbyteriaanse kerk, de Igreja Presbiteriana Conservadora do Brasil (IPCB). Deze kerk heeft zich in 1940 om leerstellige redenen van de IPB afgescheiden. Een docent van het IPCB-seminarie, Joao Alves dos Santos, verzorgde enkele jaren voor het Reformatorisch Dagblad bijdragen voor de rubriek Buitenpost. In Porte Alegre is van dit kerkverband echter geen gemeente. De kerk heeft in heel Brazilië slechts 3000 leden.

Lange geschiedenis
De komst van de presbyterianen in Brazilië is vooral het gevolg geweest van het werk van Amerikaanse zendelingen. De IPB heeft een lange geschiedenis van 145 jaar, maar in de provincie Rio Grande do Sul, waarvan Porte Alegre de hoofdstad is, is de kerk nog vrijwel onbekend. Presbyterianen worden daar nog vaak gelijkgesteld met sekten. In 1887 kwamen de eerste presbyterianen naar de stad Rio Grande. Pas in 1963 werd in deze staat, te weten in Rio Grande do Sul, de eerste IPB geïnstalleerd. De tweede volgde in 1978, de derde in 1985.

Het is met deze kerken dat de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt een band hebben. De IPB is in de provincie Rio Grande do Sul een ongelooflijk kleine minderheid. Op een totaal van 10 miljoen inwoners zijn er slechts 800 presbyteriaanse kerkleden. Het is voor de plaatselijke gemeente in Porte Alegre niet gemakkelijk om kerk te zijn te midden van de zuigkracht van de stormachtig groeiende neopentecostalen. Met hun luide muziek en gebruikmaking van een vrije liturgische stijl oefenen deze pinksterkerken een grote aantrekkingskracht uit op de presbyteriaanse kerken met hun sobere diensten.

Een aantal jongeren maakt in de IPB-gemeente van Porte Alegre tijdens een zondagsschoolbijeenkomst gebruik van gitaar en lichte drummuziek. Het is een ondergeschikte zaak, zegt voorganger Marcio Anhelli desgevraagd. „We willen niet extreem zijn door alleen de psalmen te zingen en niet de gezangen. We willen ook een passende plaats geven aan jongeren in onze diensten.”

Elke mens telt
Ds. Anhelli laat tijdens de avonddienst zien dat elke mens telt. Hij preekt over de tabernakel. Bezaleël heeft van de Heere de Geest der wijsheid gekregen om zich in te zetten voor de bouw van de tabernakel. „God roept jou, roept jou bij jouw naam”, zegt de predikant. „En als God jou roept, geeft Hij ook de kracht om het op te volgen. Hij geeft je de instrumenten, zoals bij Bezaleël. Er zijn vele wijzen en voornamen in de kerkgeschiedenis geweest die veel gepresteerd hebben en naam gemaakt hebben, maar God roept evenzeer eenvoudigen. Zij die de minste talenten hebben, worden evenveel geacht. Jullie hebben allen een taak in het Koninkrijk.”

In de presbyteriaanse kerk wordt elke week het avondmaal gevierd. Een aantal gemeenteleden brengen het brood en de wijn naar voren en geven het door in de banken. Op een teken van de voorganger eten de gemeenteleden gezamenlijk het brood en drinken de wijn uit de plastic bekertjes. Gebed vindt eveneens plaats door enkele gemeenteleden. Er kunnen briefjes ingeleverd worden waarop mensen een gebed of verzoek of een nood kunnen opschrijven.

Het is tijd om afscheid te nemen, maar de kerkgangers hebben nog steeds geen haast. De tuin van de kerk is verlicht als de dienst na twee uur ten einde is. De mensen praten nog lang na. De voorganger geeft persoonlijk iedereen de hand.

Last
De geëmeriteerde Amerikaanse presbyteriaanse predikant ds. Floyd Grady uit Porte Alegre is bijzonder begaan met de IPB. Hij is lid van de United Presbyterian Church of America en beschouwde het als een roeping om de presbyteriaanse beginselen uit te dragen in Brazilië. Hij emigreerde met zijn vrouw naar dit land en was daar enkele decennia predikant. Hij keerde enkele jaren geleden met zijn vrouw weer terug naar Amerika toen hij met pensioen ging. Maar de 75-jarige voelde zich weer geroepen om naar Brazilië te gaan en ging met zijn vrouw wonen in Porte Alegre.

Ds. Grady kent de Braziliaanse kerkelijke situatie als geen ander vanwege zijn lange levenservaring. Het zijn niet de pinksterkerken die hem zorgen baren, „want die doen een prima werk in het bereiken van de armen.” Maar hij heeft vooral zorgen over de traditionele gaucho-cultuur, van de oorspronkelijke bevolking van veehoeders. „De gaucho’s vormen de belangrijkste inheemse groepering van Brazilië. Ze hebben een hechte familietraditie die moeilijk is te doorbreken. De groei van de christelijke kerk ondervindt veel hinder van deze sociale band. Mensen zijn moeilijk bereikbaar en geven hun tradities niet op.”

De nood van Brazilië weegt hem erg zwaar, zegt de oude man, die in stemmig zwart is gekleed, heel anders overigens dan de in de zomer soms schaars geklede Brazilianen. Maar hij houdt van Brazilianen. „Ze hebben 500 jaar onder druk geleefd. Ze hebben een identiteit nodig, een gevoel van eigenwaarde. Dat is hun nooit bijgebracht in de Rooms-Katholieke Kerk, die alles verwachtte van de hiërarchie. De lutheranen leerden hun ook geen verantwoordelijkheid want hun kerk werd keurig gefinancierd door de kerkbelasting in Duitsland.”

De kerkgangers missen wel vaak kennis van de Bijbels-gereformeerde leer, erkent ds. Grady. Maar hij heeft er een verklaring voor: „Je moet niet vergeten dat het gemiddelde niveau van een Braziliaanse christen de vijfde klas van een lagere school is. Voeg daarbij dat de meesten een erg laag inkomen hebben en het is duidelijk dat de Braziliaanse kerk niet een kerk van wijzen en rijken is. Maar hun geloof is echt, al gaan er veel emoties mee gepaard.”

Dit is het laatste deel in een serie van drie over het protestantisme in Brazilië.