Hij verheugt zich over de toename van democratisch besef onder veel Ugandese burgers en maakt zich zorgen over het lage tempo waarmee het establishment afstand doet van de macht.Rijendik stonden de Ugandezen donderdagmorgen klaar om hun stem uit te brengen. De spanning in het land is om te snijden. De afgelopen maanden is in Uganda een verkiezingsstrijd gestreden die zijn weerga niet kent.

De manier waarop wordt gestemd, is dan ook nieuw in Uganda. Voor het eerst in 26 jaar kunnen burgers hun stem uitbrengen bij verkiezingen waaraan verscheidene politieke partijen deelnemen. De afgelopen twintig jaar regeerde president Museveni het land met zijn politieke beweging, kortweg de Movement genoemd. Binnen die beweging was weliswaar ruimte voor verschillende politieke meningen, maar altijd stond als een paal boven water dat Museveni gekozen werd als president. Op aandrang van donorlanden, internationale organisaties en niet in de laatste plaats de nieuwe generatie goedopgeleide Ugandese twintigers en dertigers, besloot Museveni dat de Ugandese bevolking rijp was voor meer democratie. Het land maakt een ontwikkeling van het oude eenpartijsysteem naar een stelsel van verscheidene politieke partijen.

„Nu kan hij laten zien of hij het meent”, zegt Van den Berg. „Maar ik ben nog niet overtuigd van de mate waarin de president en de mensen om hem heen zich schikken naar de stem des volks. Alleen al de manier waarop de populaire oppositieleider Besigye werd dwarsgezeten tijdens zijn verkiezingscampagne laat zien dat niet iedereen gelijke kansen heeft.”

Al tijdens de vorige verkiezingen, in 2001, gooide presidentskandidaat Kizza Besigye hoge ogen. Hij kreeg zo veel stemmen dat hij een serieuze bedreiging voor Museveni vormde. Ook bij de verkiezingen van nu is Besigye de populairste oppositieleider. Volgens de jongste peilingen krijgt Museveni minder dan 50 procent van de stemmen en Besigye meer dan 40 procent. Dat zou betekenen dat er een tweede stemronde nodig is. Als het zover komt, is de kans groot dat niet Museveni, maar Besigye tot president wordt gekozen.

Een onvoorstelbare nachtmerrie. Niet alleen voor Museveni, maar ook voor het huidige overheidsapparaat in Uganda. Bijna alle sleutelposities in het land worden bezet door getrouwen van Museveni. In feite is het hele landsbestuur gebaseerd op de structuur van de Movement. Tot op de allerlaagste wijkniveaus zitten gekozen toezichthouders. Wie gekozen wil worden in onverschillig welke politieke functie, moest tot voor kort lid zijn van de Movement. Als er onverwacht een nieuwe leider komt, gaat het hele gebouw wankelen. Reden genoeg voor politie en leger om de ontwikkelingen met argusogen te volgen.

Europarlementariër Van den Berg sprak woensdagmiddag uitgebreid met de hoogste baas van de politie, majoor-generaal Kale Kaihura, afkomstig uit het in Uganda zeer invloedrijke leger. Van den Berg vroeg hem onder andere waarom de politie veel nadrukkelijker aanwezig is tijdens bijeenkomsten van de oppositie dan tijdens manifestaties van de Movement. Kaihura antwoordde daarop dat het nu eenmaal zo is dat aanhangers van de Movement beter naar de politie luisteren dan aanhangers van de oppositie. Natuurlijk was de overduidelijke aanwezigheid van (oproer)politie bij bijeenkomsten van oppositiepartijen niet bedoeld als bedreiging.

„Legerlogica”, zegt Van den Berg daarover. „Iedereen die het niet met je eens is, moet je in de gaten houden. Op deze manier laten leger en politie zien dat ze in staat zijn grote problemen te creëren als zij hun zin niet krijgen.”

Heel spannend werd het toen eind vorig jaar oppositieleider Besigye werd gearresteerd, vindt Van den Berg. „Toen liet het oude regime zich van zijn ondemocratische kant zien. De arrestatie en de beschuldigingen van hoogverraad en verkrachting waren natuurlijk bedoeld om het Besigye zo moeilijk mogelijk te maken bij zijn deelname aan de verkiezingen. Dat beoordeel ik als negatief.

Maar de arrestatie heeft zich volgens mij juist tegen de regering gekeerd. Sinds de arrestatie van Besigye zijn de verkiezingen door veel Ugandezen serieuzer genomen dan ooit. Mensen volgden het nieuws aandachtig via kranten en de meer dan 120 lokale radiozenders. Op die manier raakten Ugandezen geïnteresseerd in politiek, en dus in de verkiezingen. Mensen gingen inzien dat zij macht hebben, dat er wel degelijk iets te kiezen valt in het stemhokje. Ze gingen nadenken over de vraag op wie ze zouden stemmen. Ook op het platteland stemt men nu niet meer automatisch op Museveni.

Dat vind ik een goede ontwikkeling. Niet dat ik tegen Museveni ben. Als waarnemer ben ik neutraal. Maar ik vind het een goede ontwikkeling als mensen gaan nadenken over hun stem. Als ze het gevoel krijgen dat ze meetellen. Dat is democratie.”

Van den Berg verwacht dat de waarnemers goed in staat zijn om te beoordelen of de verkiezingen eerlijk zijn verlopen. Samen met lokale waarnemers kan immers zo goed als ieder stemlokaal in de gaten worden gehouden. „De stembussen zijn doorzichtig, dus we kunnen ’s morgens zien of er voorgedrukte stembiljetten inzitten. Vervolgens houden waarnemers de hele dag toezicht op mogelijke ongeregeldheden. Aan het eind van de dag worden de stemmen ter plekke geteld. Ook daar kunnen we bij aanwezig zijn. Op die manier krijgen we een betrouwbaar beeld of en in hoeverre er is gefraudeerd.”

Vandaag konden ruim 11 miljoen van de 26 miljoen Ugandezen hun stem uitbrengen. De overige 15 miljoen inwoners zijn niet geregistreerd of zijn nog te jong om te stemmen. Naar verwachting is zaterdag het grootste deel van de uitslagen binnen. Dan is bekend of Museveni de verkiezingen in de eerste ronde wint of dat Besigye bij een tweede stemronde een nieuwe kans krijgt.