De Ráday-faculteit is een van de vier theologische opleidingen in het huidige Hongarije, en wel de jongste. Aanvankelijk kon de Reformatie snel en breed doorwerken in Hongarije, vooral omdat in een dramatische slag bij Mohacs, in 1526, de Turken een groot deel van Hongarije hadden bezet en de macht van de Rooms-Katholieke Kerk en van de staat was gebroken. Bij die slag sneuvelde de aartsbisschop Pal Tomori met honderden kerkelijke functionarissen.Vooral Debrecen werd een centrum van de Reformatie. In 1530 werd het een protestantse stad en al in 1538 werd daar de stadsschool omgezet in een gereformeerd college, dat een grote rol zou spelen in de Hongaarse geschiedenis maar ook een bredere internationale uitstraling zou hebben. In Sárospatak, ook in het oosten van Hongarije gelegen, was al in 1531 door franciscaner monniken die de beginselen van de Reformatie waren toegedaan, een dergelijk college gesticht.

Contrareformatie
In de zeventiende eeuw bracht de Contrareformatie een grote omwenteling teweeg. Het roomse Huis van Habsburg had maar één doel: Hongarije weer rooms te maken. Daarom vervolgde het de protestanten. Dat duurde tot 1781, toen Josef II, keizer van het Heilige Roomse Rijk en koning van Hongarije, een edict van tolerantie uitvaardigde. Daardoor konden anderen dan rooms-katholieken ook publiekelijk hun godsdienst belijden en konden protestantse gemeenten, hoewel met een minimum van honderd gezinnen, zich vestigen. Pas toen kreeg ook Boedapest de gelegenheid een protestantse universiteit te stichten, terwijl er al in de reformatietijd een gereformeerde gemeente was in Pest.

Pál Török, die later tot bisschop werd gekozen, vestigde een theologisch instituut voor het Donau-district, dat op 10 oktober 1855 aan het Calvijnplein in Boedapest werd geopend. Toen de gebouwen al spoedig te klein bleken om alle studenten te herbergen, werd een gebouw van een tabaksfabriek gehuurd en met financiële steun van de Kerk van Schotland omgebouwd tot een theologische academie. In 1912 volgde een verhuizing naar gebouwen in de Rádaystraat en kreeg het instituut de naam Ráday Collegium. Een vierde theologische opleiding was in 1531 gesticht in Pápa, vlak bij de Oostenrijkse grens. Dat instituut had het onder de Habsburgers tijdens de Contrareformatie zwaar te verduren.

Onder het communisme hadden de vier instituten elk hun eigen strijd om het (voort)bestaan. In Pápa werd het instituut gesloten toen de kerkelijke scholen werden genationaliseerd. In 1991, 460 jaar na de oprichting, werd het nieuw leven ingeblazen.

Het collegium in Boedapest bleef ook onder het communisme een zelfstandige opleiding. In die tijd bleven de contacten met Nederland bestaan. Vooral prof. Toth Kalman was in Nederland bekend. Hij vertaalde na de Wende, in het begin van de jaren negentig, verschillende Calvijncommentaren in het Nederlands en maakte daarbij ook gebruik van de Nederlandse uitgaven. Na de Wende werd deze theologische academie geïntegreerd in de nieuw gestichte gereformeerde Gáspár Károly Universiteit, waar ook faculteiten zijn gevestigd voor Hongaarse taal en letterkunde, geschiedenis, Engelse taal en letterkunde, Nederlandse taal en letterkunde (ongeveer 100 studenten), wiskunde en informatica. De theologische faculteit telt ongeveer 120 studenten, inclusief doctoraalstudenten, terwijl de hele universiteit ongeveer 4000 studenten heeft.

Heidelberg
Het Ráday Collegium onderhoudt nauwe contacten met verschillende faculteiten in het buitenland, zoals die van Heidelberg, Bern, Wenen en ook Leiden. De faculteit leidt, samen met de faculteiten in Sárospatak, Debrecen en Pápa, de predikanten op voor de momenteel 1445 (wijk)gemeenten van de Hongaarse Gereformeerde Kerk.

Kerkelijke en theologische contacten tussen Nederland en Hongarije zijn al zeer oud. Onuitwisbaar staat in het geheugen van de Hongaren gegrift de bevrijding van de Hongaarse predikanten die in 1673 in Pozsony tot de galeien waren veroordeeld omdat ze weigerden tot het rooms-katholicisme over te gaan.

De jaren door zijn er ook honderden uitwisselingen van theologische studenten geweest tussen faculteiten in Hongarije en in Nederland, vooral die van Utrecht, Leiden en vroeger ook Franeker (1585-1811). De Hongaarse studenten waren verplicht tien theologische werken mee te brengen naar Hongarije. Vandaar dat in de bibliotheken van de facuteiten tal van Nederlandse theologische werken aan te treffen zijn, waaronder bekende ”oude schrijvers”.

In het kader van die contacten werden aan de Hongaarse faculteiten ook regelmatig eredoctoraten uitgereikt aan personen uit Nederland. Prof. dr. J. Severijn, ooit voorzitter van de Gereformeerde Bond, ontving in Debrecen een doctoraat, prof. dr. H. Berkhof aan het Ráday Collegium, evenals in de jaren negentig onder anderen dr. G. H. van de Graaf.

Met de uitreiking van doctoraten aan Balkenende en Van de Beek wordt een traditie voortgezet. Balkenende zal maandag namens de in totaal acht eredoctores een respons uitspreken. Hij zal ook op zondag een groet uitspreken in een Duitstalige gemeente in Boedapest en op dinsdag een lezing houden over het thema ”Morele waarden als een bindende factor in het Europa van de 21e eeuw”.

Bij de komende viering zal ook een jubileumbundel verschijnen, met bijdragen van de doctores van vorige jaren. De rector van de Gáspár Károly Universiteit, prof. dr. Szücs Ferenc, die ook deel uitmaakt van het bestuur van het International Reformed Theological Institute (IRTI), zal een rede houden over het thema ”Wat maakt een universiteit tot een ”gereformeerde” universiteit?”. Degenen die eerder een eredoctoraat ontvingen, zijn officieel als gast uitgenodigd.