Abu Zayd (58) krijgt op 8 juni in Middelburg de onderscheiding voor vrijheid van godsdienst van het Roosevelt Study Centre, een van de zogenoemde Four Freedoms Awards. Hij week in 1995 naar Nederland uit, nadat een Egyptisch gerechtshof had geoordeeld dat hij van zijn vrouw moest scheiden omdat een moslimvrouw niet met een afvallige getrouwd mag zijn. Hij was wegens zijn onorthodoxe uitleg van de koran tot ketter bestempeld. Sindsdien woont hij met zijn vrouw in Leiden en doceert hij daar aan de universiteit.

De westerse media en wetenschappers besteden volgens Abu Zayd overdreven veel aandacht aan het moslimfundamentalisme. „Ik zeg als iemand die slachtoffer van het fundamentalisme is: het is slechts een minuscuul deel van datgene wat de islamitische wereld op cultureel, religieus en historisch gebied betekent.”

Abu Zayd bekritiseert het ondemocratische karakter van de meeste islamitische regimes maar ook de dubbelzinnige houding van het Westen. Het maakt Iran en Sudan zwart, maar keurde de militaire staatsgreep in Algerije goed en maakt geen woord vuil aan de mensenrechtenschendingen in Saoedi-Arabië. „Niet in de laatste plaats uit vrees voor de islam, is het Westen medeverantwoordelijk voor de vernietiging van democratische processen in de regio.”

Abu Zayd is nog steeds woedend op zijn land om de in zijn ogen absurde veroordeling wegens geloofsafval. Hij wil alleen naar Egypte terugkeren als de autoriteiten zich officieel bij hem verontschuldigen. Zijn geloof heeft hem in die jaren van beschuldigingen, bedreigingen en politiebewaking overeind gehouden, zegt hij achteraf.

Abu Zayd had de woede van orthodoxe moslims gewekt met zijn opvatting dat de koran tegen zijn culturele en historische achtergrond gelezen moet worden en met hedendaagse methoden uit de taalwetenschap kan worden geanalyseerd. Hij meent dat gelijkheid tussen man en vrouw en de scheiding van kerk en staat in de geest van de koran is.