Het paarse kabinet was de laatste jaren al tamelijk succesvol bezig de instroom van asielzoekers terug te dringen. Terwijl het totaal aantal asielzoekers dat naar Europa kwam gelijk bleef, nam het aantal asielaanvragen in Nederland snel af. Van zo’n 50.000 aanvragen in 1999 ging het naar 44.000 in 2000 en van 33.000 in 2001 naar waarschijnlijk zo’n 22.000 dit jaar.

Reden voor die scherpe daling vormde het nieuwe asielbeleid van het tweede paarse kabinet, opgezet door PvdA-staatssecretaris Cohen (nu burgemeester van Amsterdam). In 1999 introduceerde hij een strenger terugkeerbeleid. Medio 2000 volgde een nieuwe Vreemdelingenwet. Samen leidden die ertoe dat asielzoekers veel sneller afgewezen en uitgeprocedeerd op straat komen te staan.

Volgens het nieuwe terugkeerbeleid krijgen afgewezen asielzoekers 28 dagen de tijd om de asielopvang te verlaten. Zoals hen meteen bij aankomst in Nederland duidelijk wordt gemaakt, zijn ze zelf verantwoordelijk voor hun terugkeer - al kunnen ze daarvoor zakgeld en een vliegticket krijgen. Slechts wanneer ze kunnen aantonen dat ze tegen hun wil niet terug kúnnen, is verdere opvang mogelijk.

De nieuwe Vreemdelingenwet zorgde voor versimpeling van de procedures. Kon een asielzoeker volgens de oude wet uit 1969 nog drie verschillende verblijfsstatussen bemachtigen, nu is dat er nog maar één. Na drie jaar wordt bepaald of de tijdelijke status wordt omgezet in een vaste, of niet. Doorprocederen is niet meer mogelijk. In principe weet iedere asielzoeker zes maanden na binnenkomst waar hij aan toe is.

Dat dit beleid zo effectief blijkt, ligt voor een groot deel aan het gedrag van mensensmokkelorganisaties. Zij vormen een moeilijk beheersbare, maar niettemin zeer belangrijke schakel in de asielketen. Voor veel geld brengen ze mensen uit verre oorden naar het rijke westen. Daarbij adviseren ze hun ’cliënten’ over de vraag in welk land van bestemming zij de meeste kans maken.

Tot 1998 vormde Nederland een van de hoofdbestemmingen. In 1994 vroeg een recordaantal van 54.000 mensen er asiel. Dat aantal lag ver boven het Europese gemiddelde. Mensensmokkelaars kozen Nederland, omdat niet alleen de kans op een verblijfsstatus er groot was, maar ook omdat afgewezen asielzoekers er soms nog jarenlang opvang konden genieten.

Dat het paarse kabinet erin slaagde Nederland veel minder aantrekkelijk te maken -en dat ook via ambassades op het zuidelijk halfrond liet uitdragen- deed vooral de VVD deugd. Toch bleef die partij bij monde van kamerlid Kamp aandringen op nog verdergaande maatregelen. Binnen de Kamer kreeg hij daarvoor vooral steun van CDA en SGP, erbuiten begon Pim Fortuyn zich allengs in de discussie te mengen.

In een interview met deze krant noemde Kamp het paarse asielbeleid vorig jaar „geheel mislukt.” Hij wees erop dat het aantal alleenstaande minderjarige asielzoekers dat naar Nederland komt, snel stijgt. Verder waarschuwde hij dat het terugkeerbeleid onvoldoende scherp wordt uitgevoerd, waardoor het aantal mensen in de opvang van 42.000 in 1998 gestaag steeg naar 84.000 in 2001. Dat laatste werd overigens begin dit jaar ook door de ministerraad erkend.

Dat de VVD veel zetels verloor, betekende geen afwijzing van het harde asielstandpunt van Kamp en de zijnen. De enorme zege van LPF en CDA toont onder meer aan dat veel kiezers een nog strenger beleid wensen. Die trend is niet nieuw. Onderzoek van het NIPO wees uit dat Nederlanders gedurende de jaren ’90 steeds minder positief over asielzoekers zijn gaan denken. Het draagvlak voor ruimhartige opvang is al sinds 1993 tanend.

Resultaat van de coalitiebesprekingen is tot nu toe dat er geen pardon komt voor uit de opvang verwijderde asielzoekers (illegalen) en dat kinderen van boven de twaalf niet langer naar Nederland mogen komen in het kader van gezinshereniging. De belangrijkste consensus tussen CDA, LPF en VVD gaat echter over de zogeheten ongedocumenteerden. Asielzoekers zonder papieren worden niet eens meer tot de procedure toegelaten.

Tot op heden was daar niet voor gekozen, omdat het mogelijk is dat asielzoekers met achterlating van alles zijn weggevlucht uit hun land van herkomst. In de praktijk wordt verreweg de meeste documentatie echter vernietigd op advies van mensensmokkelaars. Dat deze beproefde strategie in Nederland niet meer zal werken, zal snel effect hebben op hun gedrag. Het nieuwe beleid kan daardoor al bij voorbaat effectief zijn.