Cohens nieuwjaarstoespraak eerder dit jaar, waarin hij de religie het cement van de samenleving noemde, deed in januari veel stof opzwaaien. Maandagavond lichtte hij zijn intenties nog eens toe. Kerken en moskeeën spelen een uitermate belangrijke rol in de opvang van immigranten. Waarom zou de overheid geen aandacht geven aan de religieuze organisaties? Vanuit een misplaatste opvatting van de scheiding tussen kerk en staat heeft de overheid religie te veel genegeerd, zo betoogde hij.

Cohen nam zijn uitgangspunt in de dagelijkse werkelijkheid en noemde het voorbeeld van de Evangelische Broedergemeente. „Wie onbevangen rondkijkt in de stad, ziet waaraan mensen hun inspiratie ontlenen en waar ze zich thuis voelen in hun gemeenschap. Ik heb met mijn nieuwjaarstoespraak een gevoelige snaar aangeraakt, maar ik weet eigenlijk niet welke”, zei Cohen. Hij wist wel dat 56 procent van de Amsterdammers zich niet verwant voelt met een kerk of een religieuze organisatie, maar toch voelen vooral nieuwkomers zich verbonden aan religie. „En deze mensen nemen juist een steeds groter aandeel in de hoofdstad.”

Het was echter voor prof. Paul Cliteur toch te religieus. De liberale humanist zag religies meer als splijtzwam dan als bindmiddel, „vooral de monotheïstische religies konden elkaar niet luchten of zien. Religie kan alleen bindmiddel zijn in een samenleving waarin allen aanhangers zijn van dezelfde religie, maar dat is in een multiculturele samenleving als de onze niet het geval.”

Cliteur zag zijn heil in algemeen gedeelde normen en waarden, zoals tolerantie en de vrijheid van meningsuiting. Goed, een puur seculiere religie, erkende hij, maar juist zo’n consensus is nodig als bindmiddel van de samenleving.

Cliteur ging ook in op de moord op Pim Fortuyn. De begrafenis kreeg volgens hem haast religieuze trekken. „We waren getuige van de indrukwekkendste begrafenis in de Nederlandse geschiedenis. Er werd geen bekend politicus begraven, maar een antipoliticus, een uitdager van het politiek bestel.” Waarom vond men de dood van Fortuyn zo erg? „Vraag het de man op straat: Omdat men het zo verschrikkelijk vond dat zo iemand voor zijn mening werd vermoord. Fortuyn was een icoon voor bepaald beginsel, vrijheid van meningsuiting, tolerantie.”

Daarop barstte het debat los tussen vertegenwoordigers van Joodse, protestantse, islamitische en algemene organisaties. Hoe kan religie ooit bindmiddel zijn in een stad waarin maar liefst 170 nationaliteiten aanwezig zijn? Ga eens bij de buurvrouw op bezoek, adviseerde Paul van Oosten, algemeen secretaris van de hervormde diaconie. Het Amsterdams Buurvrouwen Contact leert buurvrouwen de Nederlandse taal. Mario Hegger, buurtregisseur Regio Amsterdam-Amstelland, zag het intercultureel samenleven in de stad bevorderd door de ongeveer 200 buurtregisseurs die alert zijn op onvrede en die door praten en overleg het samenleven proberen te bevorderen. Maar soms ging het ook mis: toen een groep islamitische kinderen in een kerk een stukje gingen opvoeren, werden ze door de ouders uit de kerk gehaald. „Maar buiten de kerk ontstonden toch wel mooie gesprekken”, aldus Hegger.

Het vreemde van de ander roept nog steeds verzet op. Jessica Silversmith van het Meldpunt Discriminatie: „Het dragen van een hoofddoekje is voor velen nog steeds een brug te ver. Soms wordt het zelfs afgerukt. En sinds 11 september vorig jaar worden moslims steeds op terreur aangesproken. Maar zijn deze negatieve bejegeningen het gevolg van religie, of heeft dat er niets mee te maken?”

„Dit soort incidenten komt wel ván, maar niet dóór een religie”, opperde een aanwezige.

Mimoun Quariachi, voorzitter van de raad voor levensbeschouwingen en religies te Amsterdam, moet niets hebben van dwang om de ander tot geloof te brengen. De islam streeft naar vertaling van zijn beginselen in de samenleving, maar dat gebeurt op democratische wijze, niet door onderdrukking. „Ook de islam is door de Verlichting gegaan. Ik ben echt niet bang voor fundamentalisme.”

Veel incidenten tussen aanhangers van verschillende religies zijn volgens de aanwezigen te herleiden tot onwetendheid. „Laten we ons verdiepen in elkaars geschiedenis,” zei de een. „Dan ben je wel erg druk met 170 nationaliteiten”, antwoordde de ander. Waarop weer een ander reageerde: „Zorg dat je dan vooral aanwezig bent bij de mensen met wie je de trap deelt, vooral in hun hoogte- en dieptepunten.”

Maken alleen religies ruzie? vroeg iemand in de zaal. „Als je buiten de religies kijkt, kunnen ze er daar ook wat van.”

Applaus volgde.

Buiten voerde de Mobiele Eenheid juist een charge uit. Ook voetbal is kennelijk religie.