De pausverkiezing begon maandagochtend in de Sint-Pieter met de speciale mis ”Pro Eligendo Papa” (voor de keus van de paus), waarin Joseph Ratzinger, de decaan van het kardinalencollege, voorging. Na de mis gingen de 115 kiesgerechtigde kardinalen -jonger dan 80 jaar en goed van gezondheid- terug naar hun onderkomen in de residentie van de Heilige Martha, die vlak bij de basiliek staat. Het is een soort hotel waar alle kardinalen gedurende het conclaaf verplicht verblijven.

Maandagmiddag worden de kardinalen met pendelbusjes van het hotel naar het apostolisch paleis gebracht, dat een paar honderd meter verder ligt. In de Aula van de Zegeningen (in de nartex van de Sint-Pieter) zullen de kardinalen de Heilige Geest aanroepen door het zingen van de hymne ”Veni Creator”. Naar overtuiging van de deelnemers is het de Heilige Geest die via de kiesmannen de nieuwe paus kiest.

Daarna gaat men in processie naar de Sixtijnse Kapel, die tegenwoordig onderdeel vormt van de Vaticaanse Musea, maar die deze periode uiteraard voor het publiek is gesloten.

Voor de eerste maal in de geschiedenis zal dit gedeelte van het ritueel op televisie te volgen zijn. De camera’s zullen er ook bij zijn als elke kardinaal met de hand op het Evangelie de eed aflegt en hij plechtig belooft dat als de keus op hem valt hij zich zal inzetten om de geestelijke en tijdelijke rechten en de vrijheid van de Heilige Stoel te verdedigen en te bevorderen.

Daarna spreekt de ceremoniemeester de beroemde woorden ”Extra omnes” (iedereen eruit) en wordt de deur van de Sint-Pieter symbolisch afgesloten met een sleutel. Vanaf dat moment zijn de kardinalen in conclaaf, in de ruimte die met een sleutel (”con clave”) is afgesloten.

Deze vorm van stemming is ingevoerd in de 13e eeuw om de pausverkiezing te versnellen. Voorheen kon het gebeuren dat men er maanden, soms zelfs jaren, voor nodig had om een opvolger te kiezen. Het conclaaf dwong de kardinalen tot een keus, want ze mochten niet eerder naar buiten komen dan als de nieuwe paus was gekozen.

Het conclaaf dient ook voor de geheimhouding van de stemming. Gedurende het conclaaf mogen de kardinalen met niemand buiten hen om over de pauskeuze spreken. Alle personeelsleden die assisteren bij het conclaaf moesten afgelopen vrijdag een eed afleggen waarin ze beloven geen informatie naar buiten te brengen.

In de Sixtijnse Kapel krijgen de deelnemers ieder een vierhoekige kaart die in tweeën is gevouwen. Dat is het stembiljet. Op de bovenste helft staat in het Latijn ”Eligo in Summum Pontificem” (Ik kies als paus), eronder een voorgedrukte regel. Daarop schrijft elke kiesgerechtigde de naam van zijn favoriet op. Vervolgens brengt elke stemgerechtigde zijn biljet naar het altaar waar een schaal staat, die als stembus fungeert.

Als alle kardinalen dat hebben gedaan, worden de stembiljetten in een andere, gesloten schaal gedaan en geschud. Vervolgens worden de afzonderlijke biljetten door een commissie van drie kardinalen geopend en wordt hardop de naam opgelezen die op elk biljet staat. Na telling blijkt of een kandidaat 77 of meer kardinalen, ofwel tweederde van het kardinalencollege, achter zich heeft. De stembiljetten, en al het andere papier dat tijdens de stemming is gebruikt, zoals aantekeningen en tellingen, worden in een oventje dat in de antichambre van de kapel staat verbrand.

Uit de rook die uit de schoorsteen komt, kunnen de mensen op het Sint-Pietersplein analyseren of de kardinalen eruit zijn of niet. Zwarte rook betekent dat er nog geen beslissing is gevallen, witte rook wil zeggen dat er een nieuwe paus is. Men herhaalt de stemprocedure net zolang totdat een kandidaat voldoende instemming heeft. Behalve maandag, als één keer wordt gestemd, brengen de kardinalen dagelijks tweemaal in de ochtend en twee keer in de middag hun stem uit. Mocht na dertien stemronden nog geen witte rook omhoog zijn gegaan, dan houden de conclavisten een dag rust. Het conclaaf eindigt definitief bij de 34ste stemronde, als geen tweederde meerderheid meer nodig is, maar de meerderheid plus één stem.

Maar het is zeer onwaarschijnlijk dat de kardinalen er dan niet uit zijn. Het conclaaf, dat de laatste honderd jaar acht keer werd gehouden, duurde de vorige eeuw gemiddeld drie dagen. Johannes Paulus I werd in augustus 1978 zelfs gekozen na slechts vier stemronden en anderhalve dag.

Als de keus is gevallen, wordt de betreffende kardinaal gevraagd of hij het ambt op zich wil nemen. Als hij ”accepto” zegt, wordt hij naar het huilkamertje gebracht, een zijkamertje naast de Sixtijnse Kapel. Dat wordt zo genoemd omdat de nieuwe paus na alle spanningen zijn tranen de vrije loop kan laten gaan. Daar wordt hij omhuld met de pontificale kleding. Intussen worden voor het laatst de stembiljetten verbrand. Ditmaal cirkelt er witte rook uit de schoorsteen.

Tegelijkertijd beieren de zes klokken van de Sint-Pieter. Een uur later verschijnt de Chileense kardinaal Medina Estevez op het balkon van de Sint-Pieter, die in het Latijn de naam van de nieuwe paus bekend maakt: „Habemus papam” (we hebben een paus). Vervolgens toont de nieuwe paus zich op het balkon van de Sint-Pieter „aan de stad en de wereld.” Hij zal dan voor het eerst het ”Urbi et orbi” („aan de stad en de wereld”) uitspreken.