Het Internationaal Strafhof (International Criminal Court, ICC) in Den Haag heeft tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu een arrestatiebevel uitgevaardigd wegens vermeende oorlogsmisdaden in Gaza, waaronder nota bene ook de voorbereiding op en tenuitvoerlegging van genocide. Daarom is de aankomende Amerikaanse president Donald Trump vastbesloten de aanklager van dat hof, Karim Khan, te straffen met sancties. Dat schrijft de Britse krant The Independent.

„Krachtige reactie”

Washington is nu al, terwijl de Verenigde Staten nog de regering-Biden hebben, uitgesproken gekant tegen het arrestatiebevel tegen Netanyahu en zijn voormalige minister van Defensie Yoav Gallant. Noch Israël, noch Amerika heeft de rechtsmacht van het ICC willen erkennen. Dat hebben ze sedert 1993 steeds consequent laten blijken bij de voorbereidingen voor het Statuut van Rome, de recodificatie van het interstatelijk strafrecht en strafprocesrecht. Dat ze dat Statuut niet willen erkennen, hebben ze steeds kenbaar gemaakt.

De kans is aanmerkelijk dat Trump na zijn inauguratie op 20 januari 2025 die lijn met de doorzettingsmacht die hij dan heeft voortzet. Trumps beoogde nationale veiligheidsadviseur Mike Waltz zei alvast openlijk in een reactie dat het ICC „geen volkerenrechtelijke legitimatie” heeft en beloofde „een krachtige reactie” van de nieuwe Amerikaanse regering. Want anders zou geen enkele Amerikaanse president, die ambtshalve tevens militair opperbevelhebber is, ooit veilig zijn voor Haagse pretenties. Dat is zeker begrijpelijk gelet op de creativiteit van Khan, die gerust activistisch genoemd mag worden. Met name Republikeinse senatoren hebben opgeroepen tot sancties tegen Khan. Ook rechters van het ICC zouden getroffen kunnen worden door Amerikaanse sancties.

Welkom in Hongarije

De VS beschouwen het arrestatiebevel op voorhand als onverenigbaar met het feit dat regeringsleiders in ieder geval gedurende hun zittingsperiode immuun zijn. Zij aanvaarden niet dat het VN-tribunaal een land aanklaagt dat zich verdedigt na een genocidale aanval door een jihadistische terreurbeweging. Vooral omdat talloze dictators overal ter wereld buiten schot blijven en door het strafhof in Den Haag ongemoeid gelaten worden. Dat is voor de VS een onaanvaardbare leemte in de interstatelijke rechtshandhaving, juist nu het ICC wél rechtsmacht wil claimen ten laste van Netanyahu.

In Europa is verschillend gereageerd op de arrestatiebevelen. Landen met een anti-Israëlische regering (bijvoorbeeld België en Ierland) en opvallend genoeg ook Nederland zijn enthousiast over de beslissing en hebben aangekondigd Netanyahu te zullen arresteren als zij de kans zouden krijgen. Andere landen spreken er echter schande van. De Hongaarse regering ging zelfs zo ver dat ze Netanyahu uitnodigde voor een bezoek. Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië laten het tot nu toe in het midden of zij al dan niet gehoor geven aan het arrestatiebevel.

Rechtsingangkamer

Het wekte op 19 november grote verbazing dat de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Veldkamp (VVD) onmiddellijk te kennen gaf dat Nederland Netanyahu conform dat arrestatiebevel indien mogelijk zal aanhouden, zal arresteren en in voorlopige bewaring zal nemen. Met als doel de door Khan beoogde strafvervolging. Veldkamp suggereerde dat Nederland juist als gastland van het permanente Internationaal Strafhof op basis van het Statuut van Rome verplicht is om dit bevel zonder aarzelen binnen Nederland op te volgen. (Het Statuut van Rome werd in 1998 te Rome ter goedkeuring voorgelegd aan de Verenigde Naties en op basis hiervan werd in 2002 het Internationaal Strafhof opgericht.)

Minister Veldkamp had beter kunnen zeggen dat Nederland alle verdragsverplichtingen zal nakomen die voortvloeien uit het Statuut van Rome (ook de verplichtingen die het als gastland van het ICC heeft), evenals de uitvoeringsovereenkomsten als bedoeld in artikel 3 van dat statuut. Want de rechtsingangkamer van het Internationaal Strafhof moet immers nog beslissen of aan alle voorwaarden voor het arrestatiebevel is voldaan.

Bewijsbaarheid

Het is best nog mogelijk dat die kamer beslist dat er geen rechtsingang mogelijk is. In elk geval niet in deze fase. Het Hof zal eerst moeten rechtvaardigen waarom het inderdaad effectieve rechtsmacht zou kunnen uitoefenen in deze zaak. En dat houdt mede in dat het Hof vaststelt dat er geen enkele staat is die die rechtsmacht op dit moment rechtmatig heeft vastgelegd in de eigen nationale wet. En verder dat geen enkele staat bereidwillig en in staat is om die rechtsmacht geldend te maken en enige veroordeling effectief ten uitvoer te leggen. Pas dán kan het ICC in actie komen op basis van een erkende en door de rechter bekrachtigde tenlastelegging die (op het eerste gezicht) redelijkerwijs aannemelijk en bewijsbaar zal zijn.

Bedenk toch dat het bij een beschuldiging van genocide nodig is dat men kan bewijzen dat er een intentioneel plan van overheidswege is voorbereid om een volk vanwege zijn etnische herkomst uit te roeien. Er zijn ondertussen wel effectieve nationáál erkende rechtsgangen mogelijk voor een strafvervolging van Netanyahu, waarin beter onderzoek kan worden gedaan naar de bewijsbaarheid van genocide. Netanyahu moet zich dan wel ophouden in een land waar het ICC-recht voor geldt en waarin dat ook geheel is vertaald in nationaal wettenrecht.

Van Mierlo

Er is juridisch gezien ook heel wat af te dingen op Khans zienswijze dat het Internationaal Strafhof in het geval van Netanyahu een rechterlijke uitspraak zou kunnen en mogen doen. Ook een gastland (Nederland dus) mag de belangen die spelen rond de tenuitvoerlegging van zo’n arrestatiebevel zeker wel afwegen.

Daarop is in 1998 in Rome uitvoerig gewezen, toen Nederland als gastland van het ICC het Statuut van Rome accordeerde. Dat staat in een afzonderlijke verklaring over de gastlandpositie van Nederland, die destijds Theo van Boven (delegatieleider voor Nederland) op last van minister Van Mierlo van Buitenlandse Zaken moest overleggen aan het secretariaat van de voorbereidingscommissie die de conferentie over het concept-Statuut voorbereidde en begeleidde.

Zelfs Van Mierlo –altijd en overal een hartgrondige voorstander van de verdere ontwikkeling van de bovenstatelijke rechtsorde– vond dat Nederland wel wat erg voortvarend was geweest door alle reserves te dezen te laten varen. Dat toont de huidige gang van zaken rond Netanyahu wel aan. Gelukkig biedt het Statuut van Rome voldoende aanvullende uitvoeringsregelingen wat betreft gastlandplichten (tot stand gebracht tussen 1998 en 2008) om mogelijke reserves van het gastland ten opzichte van een arrestatiebevel ruimte te geven.

De auteur is emeritus hoogleraar internationaal strafrecht en was expert in de Nederlandse delegatie die in New York het Statuut van Rome uitonderhandelde.