„Mijn dochter heeft voor al haar tien vakken wegwerpboeken die maar één jaar meegaan. Daarna gaan ze allemaal de prullenbak in.” Lobke Vlaming, directeur van Ouders & Onderwijs, vraagt bij de start van het nieuwe schooljaar op LinkedIn aandacht voor deze verspilling van papier en van belastinggeld. Meer ouders delen op sociale media foto’s van schoolboeken die tot hun ontsteltenis al na één jaar in de papierbak moeten.

Het levert een enorme papierberg op. „Er zijn ruim 900.000 leerlingen in het voortgezet onderwijs in Nederland. Als die voor tien vakken boeken nodig hebben, dan betekent dit dat er elk jaar ongeveer negen miljoen boeken worden weggegooid”, rekent uitgever Gijs van Hengstum voor. „De boeken worden in Azië of Oost-Europa gedrukt en reizen dan de planeet over op weg naar school. Elk jaar opnieuw.”

Bespaar bos

Van Hengstum is uitgever van biologieles.nl . Hij brengt zijn biologiemethode aan de man met de leus ”Bespaar een bos met biologieboeken”, omdat zijn leerboeken zeker vier jaar achtereen gebruikt kunnen worden.

Dat boeken van de ene naar de andere leerling gaan en enkele jaren meegaan, was tot voor kort normaal. Totdat de drie grote uitgevers van schoolboeken Malmberg, Noordhoff en ThiemeMeulenhoff in 2018 onlinelesmateriaal gingen aanbieden in combinatie met leerwerkboeken. De boeken worden bij de leerlingen thuisbezorgd en worden aan het einde van het schooljaar niet meer ingenomen. Ze moeten dan bij het oudpapier.

Dit systeem is duur en niet duurzaam, zegt Theo Witte, oprichter van het RED-Team Onderwijs, een collectief van kritische onderwijsexperts. Vroeger verspreidden distributeurs als Iddink, VanDijk en OsingadeJong de boeken via scholen. „De grote uitgeverijen wilden van deze tussenhandel af om zelf nog meer te kunnen verdienen en hebben daarom het systeem bedacht van onlinelesmateriaal in combinatie met wegwerpboeken”, stelt Witte.

De boeken weer terugnemen, vinden de grote uitgeverijen volgens hem te veel gedoe.

Afleiding

Hij verwacht dat de uitgeverijen zich uiteindelijk gedwongen voelen weer met herbruikbare boeken te werken, omdat onder meer ouders en scholenkoepel VO-raad zich inmiddels kritisch hebben uitgesproken over wegwerpboeken. Het ministerie van Onderwijs heeft vorig jaar naar aanleiding van de kritiek aangekondigd onderzoek te doen naar schoolboeken voor eenmalig gebruik.

„Leerlingen lezen online oppervlakkiger, een boek biedt meer overzicht” - Theo Witte, oprichter RED-Team Onderwijs

Directeur David Molenaar van Malmberg zei eerder tegenover EenVandaag dat de uitgever heeft gereageerd op de wens van scholen om zowel online als met boeken te werken. Ook zou Malmberg oog hebben voor duurzaamheid, onder andere door te kijken naar beter gerecycled papier en alternatieve bindingsmethoden. ThiemeMeulenhoff laat op de site weten uitsluitend met Nederlandse drukkerijen samen te werken om lesmateriaal te produceren.

Helemaal digitaal werken zou nog meer papier schelen, maar het gebruik van boeken blijft nodig, stelt Theo Witte. „Via de digitale weg leren is minder effectief dan uit boeken. Daar is veel onderzoek naar gedaan. Leerlingen lezen online oppervlakkiger. Er is meer afleiding via links naar andere pagina’s. Een boek biedt meer overzicht.”

Veel scholen hebben een meerjarig contract bij een uitgever, maar als dat afloopt kunnen zij overstappen op herbruikbare boeken. Die zijn nog steeds verkrijgbaar. Zo bieden de samenwerkende uitgevers Staal & Roeland en Boom voortgezet onderwijs herbruikbare boeken aan, indien gewenst met aanvullend digitaal materiaal. „Op de meeste middelbare scholen wordt inmiddels wel met een van onze methoden gewerkt en in klassieke talen en kunstvakken zijn we de grootste”, zegt Donald Staal, directeur bij beide uitgevers.

Gijs van Hengstum van biologieles.nl hoopt dat leraren en bestuurders de lesmethoden heroverwegen: hoe duur en hoe duurzaam zijn die? „Het is net zoiets als kiezen voor een zorgverzekering. Je weet dat het belangrijk is er goed naar te kijken, maar soms hebben docenten er de tijd niet voor.”