Niet de consument of de boer, maar de supermarkt speelt de hoofdrol in de overgang naar een duurzamere landbouw. De overheid kan aan supermarkten namelijk een aantal doelen opleggen over de samenstelling van het assortiment dat in de winkel wordt aangeboden. Dat aanbod beïnvloedt de inhoud van ons winkelmandje en draagt op die manier bij aan verduurzaming van de voedselketen, meer dierenwelzijn en een gezonde natuur.

Een paar voorbeelden. Het marktaandeel van biologische producten is nu minder dan 4 procent. De overheid kan aansturen op een stijging naar 10 procent en op termijn een nog groter aandeel. En ze kan een bonus uitreiken als die prestatie-eis wordt gehaald. Boeren zullen die biologische producten moeten leveren. Zij krijgen een hogere prijs, want ze produceren tegen hogere kosten en zijn verzekerd van hun afzet. En biologische landbouw is ook nog eens beter voor de natuur.

Ook kan de regering supermarkten dwingen om stapsgewijs alleen nog dierlijke producten te verkopen met twee of drie sterren van het keurmerk Beter Leven van de Dierenbescherming. Hierdoor zal het dierenwelzijn in de varkens- en kippenstallen navenant toenemen.

Supermarkten kunnen vleesaanbiedingen in de ban doen, zoals Jumbo onlangs als eerste supermarktketen deed. Dat is een eerste stap in de richting van een bijdrage aan de door velen (veehouderijen zijn waarschijnlijk minder enthousiast) gewenste transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitconsumptie. Beter voor het milieu en de volksgezondheid.

Duurder

De supermarktsector in ons land heeft met een jaaromzet van 50 miljard euro een enorme inkoopmacht. Zij kan daarom de manier waarop wij als consument ons voedselpakket samenstellen in elke gewenste richting sturen. De Europese auto-industrie laat zien dat de overheid bij machte is een bepaalde sector om te buigen. ‘Brussel’ heeft met succes innovatie van de autobranche afgedwongen door hogere CO2-uitstootnormen op te leggen aan in Europa geproduceerde auto’s. Enigszins vergelijkbaar kan de overheid aan supermarkten regels opleggen over het aan te bieden assortiment.

Dat heeft wel gevolgen voor het afrekenen van de boodschappen aan de kassa. Die worden duurder. Niettemin betalen we in verhouding steeds minder voor ons voedsel. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gaven huishoudens in 1936 gemiddeld 29 procent van het inkomen uit aan eten. Nu is dat gemiddeld slechts 13 procent. Mag het weer ietsje meer worden? Uit recent onderzoek van Ipsos I&O (onderzoeksbureau voor de overheid en non-profitsector) blijkt dat de helft van de consumenten bereid is dieper in de portemonnee te tasten voor een duurzamere landbouw. Maar liefst 60 procent vindt dat Europa alleen subsidies moet geven aan boeren die duurzaam produceren. Dat stemt hoopvol.

Onderscheid

Een verandering vindt echter niet van de ene op andere dag plaats. Wellicht is het daarom zinvol om de prestatienormen af te stemmen op het type supermarkt. Het winkelend publiek van Albert Heijn is anders dan dat van Lidl. De supermarkten zullen zich vermoedelijk eerst gaan richten op huishoudens met een hoger inkomen. Die kunnen ‘gezond’ (en veelal duurder) voedsel beter betalen, alleen al omdat ze naar verhouding een kleiner percentage van hun inkomen kwijt zijn aan hun boodschappen. Armere mensen hebben een groter deel van hun inkomen nodig voor hun eten. Promotie en voorlichting in de winkel helpen aan de verkoopkant. Sommige supermarkten zullen in deze voedselrevolutie vooroplopen; andere zullen na verloop van tijd vanzelf volgen.

Het kost overheden moeite om boeren of consumenten hun wil op te leggen. Kijk maar naar de boerenprotesten in Brussel, die de Green Deal (met maatregelen voor duurzamere en diervriendelijker landbouw) fors hebben afgezwakt. En het merendeel van de consumenten gaat nog steeds voor goedkope kiloknallers. Daarom is nu de supermarkt aan zet. Die vormt de cruciale schakel tussen producent en consument. Daar ligt de oplossing voor verandering richting verduurzaming van onze voedselketen.

De auteur is freelance wetenschapsjournalist.