Tot troost, tot vermaning, tot bemoediging
De Herrnhutter Broedergemeente uit het Duitse Bad Boll viert dit jaar een jubileum. Het is 275 jaar geleden dat de eerste ”Losungen” (teksten voor de dag) verschenen. Initiator hiertoe was Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf. Hij wilde zijn gemeenteleden iedere dag een woord meegeven, voor de een tot troost, voor de ander tot bemoediging, voor een derde tot vermaning.
De oprichting van de broedergemeente (”Unitas Fratrum”) vond plaats in 1457. Daarbij ontstond een van de eerste evangelische kerken van Bohemen. Zij baseerde zich op het gedachtegoed van Johannes Hus, de reformator die in 1415 in Konstanz als ketter verbrand werd. Voor de broedergemeente heeft al die jaren het gezag van de Bijbel centraal gestaan. Het was haar doelstelling het Evangelie bij de mensen te brengen. Het gaat om een oecumenische, open kerkgemeenschap die zich in haar geloofsovertuiging niet onderscheidt van de meeste andere protestantse kerken in Duitsland. Een bijzonder kenmerk van deze gemeenschap is dat ze zeer actief is op het terrein van de zending. Ze telt nu 800.000 leden in meer dan 25 landen.
Het ontstaan van de dagtekstentraditie is te danken aan Nikolaus Ludwig Graf von Zinzendorf. Hij beëindigde zijn loopbaan als jurist bij het hof van Saksen om in het stadje Herrnhut een kerkelijke gemeenschap op te bouwen. Hij begaf zich als graaf met zijn gezin onder eenvoudige handwerkslieden, Bohemer vluchtelingen en predikanten. Het was een willekeurig bijeengebrachte groep geloofsgenoten.
Tijdens een kerkdienst die Von Zinzendorf op 3 mei 1728 leidde, kwam hij op het idee om de samengekomen gemeenteleden een bijbelvers voor de volgende dag mee te geven. Het woord voor die eerste dag luidde: „Liefde heeft u hierheen gedreven. Zouden wij dan niet liefhebben de Zone Gods?” Dit woord ging van huis tot huis, werd aan zieken doorgegeven en op de werkvloer herhaald. Iedereen kon deze tekst uit het hoofd leren en als gids voor de dag meenemen. Zo ontstonden de ”Losungen”, dagteksten.
In de beginjaren werden de teksten alleen in de kring van de hernhutters gebruikt. Gaandeweg werden ze ook gelezen door mensen uit andere kerken. Vooral na het midden van de negentiende eeuw nam de oplage aanzienlijk toe: van 20.000 exemplaren in 1854 tot 150.000 in 1918. Op dit moment verschijnen de dagteksten wereldwijd in meer dan vijftig talen, inmiddels ook in het Albanees. De eerste buitenlandse uitgave kwam in 1741 in het Frans op de markt.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het moeilijk om de dagteksten uit te geven. „Er was bijna geen papier te krijgen”, zegt ds. M. Theile, predikant van de Herrnhuter Brüdergemeinde uit Bad Boll. „Toch lukte het steeds weer om aan het benodigde materiaal te komen. Vooral in tijden van het totalitaire nationaal-socialisme waren de bijbelwoorden de mensen tot grote steun. Het gaf hun moed voort te leven en het geloof in God niet te verliezen.”
Het Woord vond zijn weg onder de frontsoldaten in de loopgraven, werd zelfs gelezen in de concentratiekampen. Vandaag de dag verschijnen de Losungen alleen al in Duitsland in een oplage van een miljoen exemplaren. Ds. Theile: „Dat is uniek en geheel tegen de trend in van de christelijke boekenmarkt, die helaas aan betekenis heeft ingeboet.”
Elk jaar rond de 3e mei komen leden van de broedergemeente in Herrnhut samen om de bijbelteksten voor het volgend jaar uit te kiezen. Op een tafel staat dan een antieke zilveren schaal met 1000 genummerde kaartjes. Aan elk kaartje is een tekst uit het Oude Testament gehecht. Het selecteren verloopt volgens een streng ceremoniële traditie. Onder toezicht van enkele gemeenteleden trekken twee personen de kaartjes voor vier maanden. De een noemt het getal, terwijl de ander de daarbij behorende tekst voorleest.
De volgende fase is de verwerking van de teksten. Bij oudtestamentische bijbelwoorden wordt nu een passende ”leertekst” (of paralleltekst) uit het Nieuwe Testament gezocht. Ook wordt er een vers, gebed of gedicht bij gezocht. De drie tekstgedeelten zijn inhoudelijk nauw met elkaar verbonden. Als deze fase is afgerond, beginnen de vertalers in de diverse landen met de vertaling in hun moedertaal.
Hoe komt de dagtekst in het algemeen bij de lezers over? Ds. K. Beckman, die zelf reeds jaren in het voorbereidingscomité zitting heeft: „De lezers nemen kennis van een dagtekst die al drie jaar eerder voor hen is geselecteerd. Als ze mogen vaststellen dat de tekst precies die boodschap bevat die ze voor die dag nodig hebben, of wanneer de tekst een persoonlijke situatie treffend weergeeft, mag worden aangenomen dat dit werkelijk Gods Woord is. De duizenden brieven van lezers die wij elk jaar ontvangen, bevestigen dit ook. Ik vind dit werk persoonlijk een spannende dienst aan het Woord van God. Ik doe het graag, maar ben tegelijk ook dankbaar dat ik deze grote verantwoordelijkheid niet alleen hoef te dragen.”
„De Losungen zijn met hun tijd meegegaan”, zegt ds. Theile. „Een toenemend aantal mensen ontvangt Gods Woord voor elke dag op hun computerbeeldscherm of zelfs via sms. Het is voor ons een grote vreugde te weten dat steeds meer jongeren in heel Europa elke dag twee bijbelwoorden als boodschap voor de dag meenemen. Dagtekst en leertekst tonen in hun verbondenheid met elkaar dat Gods Woord voor alle tijden is. Ze verbinden het Oude en het Nieuwe Testament op een bijzondere wijze met elkaar. Dat geldt tegelijk ook voor de band tussen christenen en joden: Gods heil kent geen grenzen.”
