Grensoverschrijdingen in relaties zijn altijd illegaal. Ze richten schade aan in de relaties en bedreigen de basisveiligheid van mensen. Zeker als het over ambtsdragers gaat. Seksuele grensoverschrijdingen zijn er in allerlei gradaties. Het is een glijdende schaal. Soms blijft het bij een aanraking, vaker gaat het in de loop van de tijd van kwaad tot erger. Er is sprake van machtsoverwicht en ongelijkwaardigheid.

Alle gedrag dat verder gaat dan gepast is in pastoraal contact is grensoverschrijdend en daarmee schadelijk voor de betrokkenen. Seksueel misbruik omvat veel. De dader gaat over lichamelijke en emotionele grenzen. Door seksuele toespelingen, intensief en persoonlijk appcontact, seksueel getinte aanrakingen en seksueel geweld.

Door de kerken is het Meldpunt SMRK (Seksueel Misbruik Reformatorische Kerken) ingesteld. Daar kunnen meldingen gedaan worden over grensoverschrijdend gedrag. Seksueel misbruik en seksuele intimidatie komen regelmatig voor, niet alleen fysiek maar ook online. Seksueel misbruik kan in het verleden gebeurd zijn. Bij de behandeling van misbruikzaken in de Rooms-Katholieke Kerk is veel discussie geweest over het verjaren van zaken in de kerk. Dan ging het met name over de vraag of ”verjaarde” zaken voor de rechter gebracht konden worden. Er is onderscheid tussen een civiele procedure voor de rechter en een kerkelijke behandeling door een door de kerk ingestelde klachtencommissie. Voor de kerkelijke behandeling geldt dat zaken niet verjaren.

Erkenning seksueel misbruik

Achter het Meldpunt SMRK functioneert een onafhankelijke klachtencommissie. Die onderzoekt klachten over seksueel overschrijdend gedrag tegen ambtsdragers en kerkelijke functionarissen, zoals diakenen, ouderlingen, predikanten, kerkelijk en pastoraal werkers, leidinggevenden van verenigingen, kosters, organisten, dirigenten en oppassers in de kindercrèche in de kerk. Een klacht verdient zorgvuldig onderzoek, zodat vastgesteld kan worden of hij gegrond is.

De reacties binnen de kerk op een onderzoek naar seksueel overschrijdend gedrag door een ambtsdrager zijn verschillend. Enerzijds veroordeelt men seksueel grensoverschrijdend gedrag, anderzijds is het pijnlijk en moeilijk als het een bekende ambtsdrager betreft. Als de klacht gegrond is, komt dat hard binnen. Naast ongeloof is er bezorgdheid over de gevolgen.

Omdat seksueel misbruik emoties oproept, zijn er momenten van splitsing in een kerkenraad. Degenen die wel geloven wat gebeurd is, staan tegenover hen die het ontkennen of klein maken. Later kunnen er verschillen ontstaan over tuchtmaatregelen. Door al die discussies over de dader is het risico groot dat het slachtoffer grotendeels uit het blikveld verdwijnt en soms zelfs de schuld krijgt. Zo wordt een klager voor de tweede keer slachtoffer.

De opstelling van de dader of aangeklaagde doet veel met de omstanders. Gevoelens van boosheid, schuld en schaamte worden ervaren. Omstanders raken vaak verdeeld in medestanders en tegenstanders. Zo kunnen binnen kerkenraad en gemeente kampen tegenover elkaar ontstaan. Soms relativeert men wat gebeurd is. Of men neemt ”de vlucht naar voren”: een dader geeft bijvoorbeeld aan schuldbelijdenis te willen doen en krijgt medestanders om dit zo snel mogelijk en in zo klein mogelijke kring te doen. Gewoonlijk kijkt een kerkenraad uit naar ”zekere tekenen van boetvaardigheid”, maar dat kan dan zomaar naar de achtergrond schuiven. De rust in de tucht wordt vervangen door haast en geprobeerd wordt het in stilte af te handelen.

De kerk moet waken voor de doofpotcultuur. Misbruikzaken moeten zeker in de kerk eerlijk behandeld worden. De kerk is niet van ons, zij is van Christus, ook al is er veel menselijks in het instituut te vinden.

Vergeving na seksueel misbruik

Kan vergeven alleen als er schuld erkend en er om vergeving gevraagd wordt? Sommigen schenken snel vergeving, zelfs zonder dat erom gevraagd is. Onder christenen vindt de hoofdstroom dat er om vergeving gevraagd moet worden. Zonder schuld en zonder berouw is er geen plaats voor vergeving.

Tim Keller redeneert in zijn boek ”Vergeven” anders. Hij schrijft dat God Zelf in het geven van Zijn Zoon de hoogste prijs heeft betaald om zondaren met Hem te verzoenen. Als je daar als zondaar in deelt, dan heb je geen argument om een ander die jou benadeelde en beschadigde toch óók niet te vergeven. De verticale vergeving van boven, door God, als zondaar persoonlijk ontvangen, komt in zijn benadering horizontaal naar buiten in een aanbod van vergeving aan een dader. De ernst wordt niet ontkend en vergeven blijft hand in hand gaan met het streven naar gerechtigheid. Maar je bent niet uit op wraak. Je bent als christen vergevingsgezind. In onze geïndividualiseerde samenleving kent men veel conflict en woede en is men vaak uit op wráák. Het christendom verlegt het accent van de oude én de moderne schaamte- en eercultuur met boosheid en wraak naar respect voor ieder mens.

Ruard Ganzevoort benadrukt dat vergeving gegeven is om een slachtoffer te helpen in het reine te komen: met zichzelf, met God en ten opzichte van de dader. Misbruik haalt de gezonde verhouding onderuit en maakt het slachtoffer ondergeschikt aan de wellust van de dader. Daardoor is de veiligheid in de relatie kapot. De dader krijgt door het misbruik macht en controle over het slachtoffer. Vergeving is nodig om de keten van dader - daad (seksueel misbruik) - slachtoffer te breken en geeft het slachtoffer autonomie terug, over zichzelf en over de relatie.

Tucht

Seksueel misbruik in de kerk is een groot kwaad. Deze vorm van machtsmisbruik beschadigt mensen. Het aankaarten ervan via het meldpunt kan de ban van dit kwaad verbreken.

Over vergeven is veel geschreven. Verschillend wordt gedacht over vergeven als de dader geen schuld belijdt. Maar wat houdt vergeving in als er geen schulderkentenis is? Wraakgedachten zijn voor jezelf beschadigend. Het is een zegen als een slachtoffer door vergevingsgezindheid loskomt van de (macht van de) dader. Intussen blijft staan: vergeven sluit áángeven niet uit. Het meldpunt stelt aangifte altijd aan de orde.

De christelijke gemeente beschermt de zwakke en verdrukte. Haar ambtsdragers staan slachtoffers bij en begeleiden daders naar het rechte spoor. De tucht is daarbij een medisch, noodzakelijk, instrument.

Een kerkenraad moet niet te snel ingaan op de wens tot vergeven. Anders staat een slachtoffer opnieuw in de kou. Een slachtoffer heeft tijd nodig om misbruik te verwerken. Een dader heeft tijd nodig om schuld werkelijk in te leven, berouw te ervaren en boetvaardigheid te tonen. Het vraagt pastorale wijsheid, geduld, bewogenheid en vasthoudendheid om beide partijen recht te doen. Daarbij wegen herstel en welzijn van degene die misbruikt is zwáárder dan de wensen en belangen van degene die het kwaad bedreef.

De auteur is lid van de klachtencommissie van het Meldpunt SMRK. Dit artikel is een samenvatting van de lezing die hij op 16 april hield in Gouda, tijdens een symposium van het meldpunt.