Coram Deo, voor Gods aangezicht. In Zijn tegenwoordigheid staan leerkrachten voor de klas, voor de spiegel, voor leerlingen en alle betrokkenen in en om de school. De leerkracht staat er als mens, feilbaar en met talenten. Ontwikkeld en tegelijk afhankelijk. Lesgeven en reflecteren: wie is tot deze dingen bekwaam?

Een leerkracht die niet zelf regelmatig onderwijs ontvangt en ook wil ontvangen, heeft niets nieuws uit te delen. De kans op sleur en verdroging is dan reëel. Inspirerend ben je als je kunt uitdelen van kennis, wijsheid en inzichten die je ontvangen hebt. Een docent of leerkracht blijft dus zelf ook leerling en laat dat merken. Je leert van je leerlingen, nieuwe ervaringen, verdieping en door de gang van het leven (Psalm 8). Een leerkracht heeft dus ook zelf spiegels nodig om een goede spiegel voor de leerlingen te kunnen zijn. Spiegels die licht teruggeven en je inspireren. En nog dieper: we staan voor de spiegel van Gods openbaring. Die moeten we doorgeven (Psalm 78).

Gebed

Wie is tot deze dingen bekwaam? Gebed is het broodnodige fundament onder voorbereiding, schooldag en opvoeding. Aan Zijn zegen is alles gelegen. In het gebed reflecteren we als het goed is: we leggen terug bij God wat we hebben gedaan en meegemaakt. We belijden onze zonden en tekorten. We danken en erkennen Hem voor Zijn gaven en voor Wie Hij is. Met eerbied gezegd: dan reflecteren we van beneden naar boven. En dat terwijl Hij alles al ziet en weet. We zijn en blijven fundamenteel begrensd en zijn aangewezen op Gods hulp. Dat is Gods pedagogiek.

Verantwoordelijk

Spiegels werken alleen als er licht is. Er moet wat te weerkaatsen zijn. Een spiegel in het donker functioneert niet. We hebben licht en verlichting nodig. In het kader van onze afhankelijkheid wijst ons dat op de Lichtbron Zelf. Het licht komt dus van de andere kant. Onderwijsgevenden blijven daarom zelf ook leerling. En onderwijsgevenden mogen doorgeven wat ze zelf hebben geleerd. In die weg kunnen we echt leerkracht zijn. Omdat we leerling blijven.

Tegelijk worden onderwijsgevenden geacht ook zelf spiegels te zijn voor hun leerlingen. Spiegels waarin een helder beeld te zien is. Dat gaat dus over de kwaliteit van de spiegel. En daar hebben onderwijsgevenden een eigen verantwoordelijkheid voor. Een vraag daarbij is hoe vervuild onze spiegel is door materialisme, ‘verlicht’ denken en seculiere denkpatronen. Hoe is ons wereldbeeld en hoe zien we onze medemens?

Diversiteit

Alle kinderen en alle onderwijsgevenden zijn als relationeel mens geschapen. Dat betekent dat God ons maakte met een gerichtheid op de ander. We zijn aan elkaar als mensen gegeven en hebben elkaar nodig voor het aangezicht van onze Schepper. Dat is de basis onder opvoeding en onderwijs.

Deze insteek staat haaks op de huidige gangbare en wereldse denkwijze. Daarin gaat het te vaak en te veel om de individuele ontplooiing van het eigen profiel met de eigen mogelijkheden. Zonder moraal van Bijbelse liefde is dit niet compleet of zelfs tegengesteld aan de bedoeling. Dan staat het ”ik” voorop en is dat het uitgangspunt in plaats van het leren dat zelfverloochening en het liefhebben van God en onze naaste voorop moeten staan.

Omzien naar elkaar betekent oog hebben voor diversiteit. Laten we vanuit het liefdesgebod erkennen en praktiseren dat onze Schepper leeft en elke medemens naar Zijn beeld geschapen is. Dan zien we in onze spiegels elkaar: de leerling de leerkracht en andersom. Dan heeft ons onderwijs een fundamenteel relationele insteek, omdat deze basis in de schepping en de Schepper terug te vinden is. En dat moeten leerlingen zien als ze in de spiegel van ons onderwijs kijken.

Beslagen spiegel

Soms is een spiegel beslagen. De condens op het glas kan van buiten komen maar ook van binnen. Hoe beslagen is de spiegel dan door gebroken gedrag van onszelf? Dat weten we vanuit de Bijbel en dat wordt vaak verbaal, emotioneel en psychisch merkbaar. De spiegel van een opvoeder heeft nu eenmaal barsten; hij reflecteert onvolledig en hij vertekent. Dat laten we zien als we niet gezeglijk zijn als we een fout maken. Als we niet echt bereid zijn te luisteren naar wat een leerling te zeggen heeft. Leerlingen echt zien staan of juist niet is het beeld vanuit de spiegel die je hun voorhoudt. Volmaakt zijn we niet. De vraag is wel hoe reflectief een leerkracht daarop is en welke bereidheid er is om dingen recht te zetten.

Dat betekent dat je kwetsbaar bent. Als leerkracht ben je een feilbaar mens. Wie dat erkent, beleeft en woorden geeft, is ook door zijn of haar leerlingen als een feilbaar en kwetsbaar mens te kennen. En kwetsbaar maakt je aanraakbaar. Het brengt je dichterbij.

Spiegels om te kennen

Jezelf laten kennen, heeft voor veel mensen een spreekwoordelijke lading. Wie zich laat kennen, is zwak en geeft het op. In het licht van het voorgaande zou ik een andere betekenis willen bepleiten. Het is nodig en goed om jezelf te (laten) kennen. De vraag die zich dan ook opdringt is: kennen we onze leerlingen echt? Dat is de wederkerigheid die het zijn van een spiegel voor je leerlingen met zich meebrengt. Hoe lang en hoe vaak heb je werkelijk ongedeelde en gefocuste aandacht voor je leerlingen als groep maar ook individueel? We hebben de ”pedagogiek van de aandacht” nodig omdat we relationele wezens zijn die juist in relatie met anderen zich kunnen ontwikkelen en kunnen groeien. Om de ander te kennen en te zien wat hij of zij nodig heeft, is aandacht van groot belang.

Kennen verdiept zich als er licht valt op de gewone gebeurtenissen of lesstof door er Gods hand in op te merken. Dat vraagt om aandachtig kijken, om opmerken. Om luisteren en stilstaan. Dan worden spiegels ook vensters. Dan komt er zicht op het hogere. Dat zijn soms vensters op de hemel die wijd opengaan. Dat geeft zicht en inzicht zoals verwoord in 1 Korinthe 13:11 en 12: „Toen ik een kind was, sprak ik als een kind, was ik gezind als een kind, overlegde ik als een kind; maar wanneer ik een man geworden ben, zo heb ik tenietgedaan hetgeen eens kinds was. Want wij zien nu door een spiegel in een duistere rede, maar alsdan zullen wij zien aangezicht tot aangezicht; nu ken ik ten dele, maar alsdan zal ik kennen, gelijk ook ik gekend ben.”

En daarover ga je je verwonderen en zingen. Als we echt kennen, zijn spiegels niet meer nodig. Dan verlicht God Zelf alles en in allen. Tot Zijn eer.

De auteur is bestuurder van Driestar Educatief. Dit artikel is een samenvatting van de lezing die hij op 2 april hield op de alumnidag voor het onderwijs in de St. Janskerk in Gouda.