Het LUMC ontwikkelt nu zelf, in samenwerking met het farmaceutisch onderzoeksbedrijf Galapagos, lichaamseigen afweercellen in een laboratorium. Eerder besteedde het ziekenhuis dat uit. Doordat dit proces voortaan binnenshuis gebeurt, kunnen patiënten al binnen zeven dagen behandeld worden in plaats van na vier weken. Bovendien vallen de kosten voor de therapie mogelijk vier keer zo laag uit.

„Dat patiënten sneller behandeld kunnen worden, is echt winst”, zegt dr. Joost Vermaat, internist-hematoloog bij het LUMC. „Als we vier of vijf weken moeten wachten op die afweercellen, kan het zijn dat de patiënt intussen overlijdt. Of we moeten de groei van de kanker in die periode zien te remmen met zware chemotherapie of radiotherapie, wat weer nadelig is voor de conditie van de zieke.”

Revolutionair

Het LUMC heeft tot nu toe elf patiënten behandeld met cellen uit het eigen lab. Ook het Amsterdam UMC (prof. Kersten) en het UMC Groningen (dr. Van Meerten) kunnen zelf afweercellen produceren en hebben dit inmiddels toegepast bij enkele tientallen patiënten. Eenvoudig is het niet om het hele proces zelf te doen, maakt Vermaat duidelijk. „Dit is ketenzorg. Behalve een lab zijn gekwalificeerde mensen nodig, zoals technici, medisch specialisten en verpleegkundigen.”

De behandeling waar het om draait, heet CAR-T-celtherapie. Dit is een revolutionaire behandeling die sinds een jaar of twee wordt toegepast en tot nu toe uitsluitend bij patiënten met agressieve lymfeklierkanker.

Bij de therapie worden de eigen afweercellen uit het lichaam bewerkt zodat ze kankercellen te lijf kunnen gaan. „Eerst oogsten we met behulp van een dialyseapparaat afweercellen uit het bloed van een patiënt”, legt hematoloog Vermaat uit. „Die cellen gaan normaal naar de farmaceutische industrie, maar brengen we nu naar ons eigen laboratorium. Daar bouwt een laborant via genetische modificatie een antenne, ook wel receptor genoemd, in. Daarna krijgen we een zakje met cellen terug, die we aan de patiënt toedienen.”

Ziekte van Kahler

Kankercellen weten te ontsnappen aan gewone afweercellen, maar ontkomen niet aan de bewerkte cellen met de extra antenne erop. De antenne bindt aan de tumorcel, waarna de afweercel deze doodt. Vervolgens gaan de afweercellen zich delen. „Daardoor ontstaat een leger van cellen die kankercellen opruimen”, zegt Vermaat.

De CAR-T-celtherapie vormt de belangrijkste doorbraak in de oncologie van de afgelopen jaren, stelt de Leidse internist. „Waar tot voor kort vrijwel alle patiënten met agressieve lymfeklierkanker overleden, is de overlevingskans nu 45 procent. Veel mensen genezen zelfs helemaal.” Jaarlijks wordt de ziekte bij zo’n honderd patiënten gediagnosticeerd.

Binnen het LUMC gaat de afdeling hematologie verder met het doorontwikkelen van de therapie. Vermaat verwacht dat de behandeling de komende jaren bij veel meer kankersoorten wordt toegepast. „Er wordt nu hard gezocht naar kankerspecifieke antennes”, zegt de hematoloog, die lid is van de zogeheten CAR-T-tumorboard, een landelijke commissie die twee keer per week bijeenkomt voor het bespreken van patiënten die in aanmerking komen voor de behandeling. „Dit jaar gaan we met deze therapie starten bij de ziekte van Kahler en chronische lymfatische leukemie. Het is heel goed denkbaar dat we de behandeling ook naar andere tumorsoorten kunnen uitbreiden.”