De Vereniging tot Bevordering van SchoolOnderwijs op gereformeerde grondslag (VBSO) bestaat een halve eeuw. Bij de start in 1973 telde ze zo’n tien schoolbesturen als lid en alle kerkenraden van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, de bakermat van de VBSO. Inmiddels zijn 25 besturen –met in totaal ruim 30 scholen en 8000 leerlingen– en 48 kerkenraden bij de organisatie aangesloten. Alleen de gemeenten in Noord-Amerika en Zuid-Afrika zijn geen lid. „In Canada is er één school binnen ons kerkverband, in Chilliwack”, zegt bestuurder Arno Bronkhorst. „Die is aangesloten bij de NRCEA, de scholenorganisatie van de Gereformeerde Gemeenten in Noord-Amerika. Met de NRCEA heb ik regelmatig contact en in 2019 en 2022 zijn we er op bezoek geweest. De NRCEA bekijkt welke van onze publicaties en methoden voor haar scholen bruikbaar zijn.”

In Nederland werden begin jaren 70 verschillende lagere scholen opgericht. „Ze hadden behoefte aan contact met scholen van dezelfde identiteit. Schoolbesturen zijn ook verplicht lid te zijn van een overkoepelende organisatie. Zo kwam toen de VBSO tot stand. Overigens zijn zeven van onze scholen ook lid van de VGS. Er zijn ook van meet af aan schoolbestuurders en personeelsleden uit andere kerkverbanden bij de VBSO betrokken geweest.”

Onder één dak

Na 22 jaar onderdak te hebben gehad in een voormalige rooms-katholieke basisschool aan de rand van Veenendaal houdt de VBSO sinds juli kantoor in een nieuw pand op een bedrijventerrein in Ede. Eigenlijk zijn het de medewerkers van het Ds. G.H. Kerstenonderwijscentrum (KOC) die er onderdak vonden. Zij voeren ook werkzaamheden voor de VBSO uit.

In de periode 1990-2016 was mr. L. Vogelaar bestuurlijk-juridisch medewerker van de VBSO. „Hij was het enige personeelslid”, zegt Bronkhorst. „Een generalist-jurist die zich met tal van onderwerpen bezighield en heel veel contacten had. Na zijn vertrek bleek het moeilijk een vervanger te vinden, dus hij heeft nog een aantal jaren klussen opgepakt. Nu wordt zijn werk door het KOC en door een jurist van BVD-advocaten gedaan.”

Bronkhorst, voorheen schooldirecteur in Scherpenzeel, kwam in 2019 naar het KOC. „Op een van mijn eerste werkdagen hoorde ik dat de VBSO ook onder mijn verantwoordelijkheid viel. Dat was kennelijk zo vanzelfsprekend dat niemand er tijdens de sollicitatieprocedure aan had gedacht het aan de orde te stellen. Het was wel de bedoeling dat duidelijker werd wat de VBSO voor de scholen kon betekenen: het adviseren en informeren van directies, besturen, raden van toezicht en adviesraden. Voor besturen houden we twee keer per jaar een regioavond.”

Samenwerking

De VBSO richt zich op basisonderwijs en speciaal onderwijs. „We zijn steeds nauwer met de VGS gaan samenwerken. Er is nu elke week overleg, onder meer over het behartigen van de belangen van het reformatorisch onderwijs bij de overheid. We hebben het werk verdeeld: de VGS gaat bijvoorbeeld naar het overleg van grote besturenorganisaties en zit bij de PO-Raad aan tafel, de VBSO verzorgt het overleg met de inspectie en de Onderwijsraad. Eens in de zes weken vergaderen we samen met de VGS met de bestuurders van andere reformatorische organisaties, zoals Driestar educatief, Berseba en de Reformatorische Oudervereniging. Daar komen aandachtspunten ter sprake vanuit de politiek. Afgelopen jaar hebben we bijvoorbeeld nagedacht over wat de burgerschapswet voor onze scholen betekent.”

VGS en VBSO vormden samen ook de Stichting voor Leermiddelenontwikkeling Reformatorisch Onderwijs (SLRO). Die dacht een leerlijn voor burgerschapsvorming uit en werkt nu aan methoden voor muziek, taal en sociaal-emotionele ontwikkeling.

Identiteit

Voor de VBSO-schoolleiders is in 2014 het landelijk directieberaad (LDB) gevormd. Voorzitter is Jan-Willem de Leeuw, bestuurder van de coöperatie waarin tien basisscholen in Zuidwest-Nederland zich verenigd hebben. „Van Katwijk tot Terneuzen.”

Zo’n samenwerkingsverband is uitzonderlijk; de meeste VBSO-scholen zijn „eenpitters”: een bestuur met één school onder zich. „Zij hebben behoefte aan onderling contact”, zegt De Leeuw. „Binnen het LDB hebben we ons er diepgaand op bezonnen hoe onze identiteit het hele onderwijsprogramma kan doortrekken. Zoals een theezakje al het water doortrekt. Daaruit is het programma ”Bijbels onderwijzen” ontstaan.” Het werd de titel van een boek dat een jaar geleden verscheen en sindsdien zijn tal van activiteiten ontwikkeld. „Wat je als kind in de basisschoolleeftijd meekrijgt, vormt je, levenslang, ook als je er later tegenaan schopt. Met Driestar educatief overleggen we of ”Bijbels onderwijzen” een plaats kan krijgen in het beroepsprofiel van een christelijke leraar.”

Eerder al startte de VBSO het project ”Vitale woordcultuur”: aandacht voor lezen en taal in de huidige beeldcultuur. Samen met Bijbels Beraad m/v wordt lesmateriaal ontwikkeld waarin de scheppingsorde aandacht krijgt.

Directeuren

Het personeelstekort in het onderwijs neemt op de VBSO-scholen nog geen dringende vormen aan. „We hebben relatief niet veel vacatures, maar soms is er een verborgen tekort: een klas zou gesplitst kunnen worden als we over wat meer mensen zouden beschikken”, zegt De Leeuw.

„Gelukkig kan in directievacatures ook nog worden voorzien, al is het soms goed zoeken. Ook in de toekomst hebben we daarvoor echter mensen nodig die principieel en capabel zijn. Een directeur heeft een grote verantwoordelijkheid; hij stempelt een school. Samen met de VGS en Driestar educatief proberen we mensen enthousiast te maken voor dit werk.”

In december 2021 verscheen Criterium, het blad van VBSO en lerarenvereniging KLS, voor het laatst. „De formule vroeg om een herijking”, zegt Bronkhorst. Voor bezinning op het onderwijs is er nu de kwartaaluitgave VBSOpinie, voor vorming en opvoeding de magazines Nabij Jou en Nabij. Voor jongeren en hun opvoeders. „De veranderingen gaan zo snel dat je als opvoeder lang niet altijd op je eigen ervaring kunt terugvallen. Opvoeders hebben behoefte aan steun en voorlichting. Jongeren willen we helpen ontwikkelingen te duiden. We gaan dat ook via een onlinekennisplatform doen.”

„Onze generatie is gewend oordelend te kijken naar de handelwijze van de jeugd”, vult De Leeuw aan. „Maar in de huidige samenleving gaan jongeren anders met ontwikkelingen om. De panelen zijn de laatste decennia fors verschoven. Veroordeling wekt verwijdering. Met ouders denken we erover na hoe ze hiermee kunnen omgaan.”

Catecheten

Naast schoolbesturen hebben kerkenraden hun verantwoordelijkheid voor het onderwijs aan hun (doop)leden, zegt H. van den Brink, ouderling in de gereformeerde gemeente in Nederland van Scherpenzeel en voorzitter van de raad van toezicht van de VBSO. „Tegelijk gaan kerkenraden zelf om met hun doopleden, wat ook om de nodige toerusting en vaardigheden vraagt. Daar proberen we als onderwijsorganisaties bij te helpen.”

„We spreken met ouders, leraren en kerkenraden over de secularisatie in ons land, de aanvallen op de vrijheid van onderwijs en andere ontwikkelingen”, zegt Bronkhorst. „We stimuleren kerkenraden bij de scholen betrokken te zijn, ook bij het voortgezet onderwijs.”

Voor de gemeenteleden is er al bijna veertig jaar een identiteitscursus. „Die werd opgezet voor onderwijsgevenden, maar trekt ook andere belangstellenden. Zo’n 90 procent van de cursisten werkt niet in het onderwijs.”

De VBSO probeert ontwikkelingen te duiden en handvatten aan te reiken om ermee om te gaan, zegt Van den Brink. „Het is steeds duidelijker geworden dat we niet alle zorgelijke ontwikkelingen buiten de deur kunnen houden. Daarom zijn toerusting en vorming van het grootste belang. Enerzijds is het niet ons werk; de Heere staat erboven. Tegelijk moeten we doen wat onze hand vindt om te doen. Om daar een evenwicht in te vinden, dat blijft een worsteling.”

Daarover gaat het ook in het boekje over het erfgoed van ds. G.H. Kersten dat de onderwijsdeputaatschappen van de Gereformeerde Gemeenten en de Gereformeerde Gemeenten in Nederland hebben uitgebracht en dat op alle VGS- en VBSO-scholen is verspreid. „Niet hoe een leraar lesgeeft, maar zijn persoonlijkheid blijft een leerling het meest bij”, zegt Bronkhorst. „Ds. Kersten beklemtoonde vooral dat we op onze school bekeerde onderwijzers nodig hebben.”