Wijsheden uit de Egyptische woestijn

Dr. Hero Hokwerda (1949) uit Noordhorn is vanaf het begin betrokken geweest bij het vertaalproject, een initiatief van de Sint-Adelbertabdij in Egmond. „De verzameling teksten waar het om ging, is in het Grieks overgeleverd. Omdat ik klassieke talen heb gestudeerd met als hoofdvak Middel- en Nieuwgrieks en een bijvak kerkgeschiedenis van de eerste eeuwen, kwam ik via de inmiddels overleden predikant en kerkhistoricus dr. Jan Hofstra bij het vertaalteam terecht. Behalve Hofstra zaten daarin ook drie monniken uit de abdij. Om de beurt vertaalden we steeds een aantal bladzijden, die we gezamenlijk bespraken tijdens sessies in de abdij. Voor mij waren dat dierbare bijeenkomsten, waar ik goede herinneringen aan bewaar, in het bijzonder aan de samenwerking de laatste jaren met broeder Thijs Ketelaars, de huidige abt.” Het resultaat is de tweedelige editie ”Stemmen uit de stilte” (uitg. Ta Grammata, € 19,90 per deel). _Wie waren de woestijnvaders?_ „Het ging om een gevarieerde groep mensen –vooral mannen, maar ook een aantal vrouwen– die zich in het bergachtige gebied ten westen van de Nijl terugtrokken voor een leven in afzondering. Er was een hoveling bij van de keizer in Constantinopel, maar er zaten ook eenvoudige handarbeiders tussen. Zij wilden een radicaal ascetisch leven leiden, weg van alle wereldse verleidingen. Ze woonden in berggrotten of in zelfgebouwde kluizen. Dit betekent overigens niet dat ze altijd in volstrekte eenzaamheid verkeerden. De kluizenaars leefden vaak in een groter verband van kluizen, met een kerk, een priester en gezamenlijke diensten en maaltijden op zaterdag en zondag. Een ervaren monnik kon als ‘vader’ bovendien een of meer leerlingen om zich heen verzamelen. Contact met de buitenwereld was er ook. Er was een levendig verkeer met andere asceten en kloosters, en zeker ook met het niet ver afgelegen Alexandrië, dat in die tijd de hoofdstad van Egypte was.” _Hoe kwamen de verzamelingen met spreuken tot stand?_ „Het gaat om spreuken, gesprekken en korte verhaaltjes die in eerste instantie vermoedelijk mondeling werden doorgegeven. Ze kwamen vaak voort uit een specifieke vraag en drukken steeds een bepaalde wijsheid met een clou uit. Op die manier hielpen de woestijnvaders hun medebroeders het leven in afzondering vol te houden. Tegelijk geven ze een inkijkje in het leven van alledag in de woestijn. Uiteindelijk zijn de teksten aan het eind van de vijfde of in de zesde eeuw schriftelijk vastgelegd in Palestina. Er bestaan twee verzamelingen in de Griekse taal: een alfabetische en een thematische. Die laatste hebben we nu in het Nederlands vertaald.” _Hoe zou u de teksten typeren?_ „Je kunt ze zien als een handleiding voor het kluizenaarsleven, maar dan verbrokkeld, verpakt in verhaaltjes en spreuken. De kern is hoe je in praktische zin je leven zo goed en zo zuiver mogelijk aan God kunt wijden. De teksten bevatten daarom vrijwel geen theologische beschouwingen, al worden af en toe wel ketterijen veroordeeld. Als bijvoorbeeld de vraag wordt gesteld: „Hoe word ik gered?”, dan hoeft dat niet meteen te verwijzen naar redding in het hiernamaals, al was dat wel het uiteindelijke perspectief. In de spreuken wordt de uitdrukking ”gered worden” vooral gebruikt voor het kunnen volhouden van de hemelse leefwijze in dít leven, als voorsmaak van het engelenleven in de toekomende tijd. Ik vind dit verfrissend: er is nog geen tweeduizend jaar dogmatische ontwikkeling overheen gegaan.” _Het lijkt in de teksten sterk te draaien om het doen van goede werken._ „Die indruk zou je als lezer kunnen krijgen en de teksten zijn op dit punt zeker niet eenduidig. Toch wordt er ook in dit verband vaak aangedrongen op een zekere matigheid. Gerichtheid op God, het vinden van innerlijke rust, geloof en berouw moesten voorop blijven staan. Het mocht niet gaan om het afdwingen van genade louter door ”werken” en al helemaal niet om rivaliteit in deugdzaamheid en ascetische prestaties.” _Wat spreekt u aan in de teksten van de woestijnvaders?_ „Indirect zit er veel levenswijsheid in, al moet je er wel moeite voor doen om die er uit te puren: Hoe kun je als christen in het leven staan? Hoe beheers je je driften? Hoe bereik je dat je het goede doet? Het treft me hoe de woestijnvaders intensief zochten naar waar het werkelijk om draait in het leven. Het ging hen om de liefde tot God en de naaste. Die zoektocht doortrekt de hele verzameling op een manier die zo down-to-earth is, dat ze ook nu nog kan aanspreken.”

Wijsheden uit de Egyptische woestijn

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?