Het beleid van de centrale banken doet in ieder geval wat het moet doen. De verhoging van de rente is immers bedoeld om bestedingen en bedrijvigheid af te remmen en daarmee de inflatie te beteugelen. De transmissie, zoals het heet, de doorwerking van de monetaire maatregelen in de reële economie, functioneert goed. Maar het kan bedrijven, overheden en particulieren danig in problemen brengen.

Het voornaamste tarief van de Europese Centrale Bank (ECB) is vanaf juli 2022 opgetrokken van -0,5 tot 4,0 procent. De kapitaalmarktrente op tienjaarsobligaties in ons land ging van rond 1 procent naar soms ver boven de 3 procent. Kortom, wie nu euro’s nodig heeft, is duur uit. Een krediet dat moet worden vernieuwd of het einde van de rentevaste periode op een lopende lening, bijvoorbeeld een hypotheek, leidt tot een flink hogere kostenpost.

Gunstigere tijden liggen nog niet in het verschiet. De markten denken daar overigens al wel aan. Wat verderop in 2024 misschien een of meer renteaanpassingen naar beneden? President Christine Lagarde van de ECB gaat niet mee in speculeren over de kansen daarop. Veel te vroeg, vindt zij. Het hangt af van tal van onzekere factoren.

Jarenlang was lenen, bij banken of op de kapitaalmarkt, spotgoedkoop. De Nederlandse minister van Financiën kreeg bij de uitgifte van staatsschuld soms zelfs geld toe. De ECB-rente lag gedurende precies een decennium, van juli 2012 tot juli 2022, tussen 0 en -0,5 procent. De beleidsmakers in Frankfurt waren bang voor deflatie en pompten daarom gigantische bedragen in de economie om de groei te stimuleren. We raakten gewend –verslaafd, zo u wilt– aan gratis geld. Het leek steeds onwaarschijnlijker dat ooit weer een tijd van hoge inflatie en hoge rente zou aanbreken.

Maar de actuele gang van zaken drukt ons wat dat betreft met de neus op de feiten: zeg nooit nooit in de economie. En dus: houd er in een financiële planning voor de langere termijn rekening mee dat iets wat we niet verwachten, zich toch kan aandienen. Het pakt vaak anders uit dan analisten eerder vermoedden en dan hun modellen aangaven. Keerpunten in trends en ontwikkelingen laten zich nu eenmaal moeilijk voorspellen. Voorbeelden genoeg.

Wie hield een crisis als in 2008, toen het bankensysteem kraakte in zijn voegen, voor mogelijk? Zo’n drama zou zich nooit voltrekken, we hadden volop toezicht en regelgeving opgebouwd om dat te voorkomen, meenden we. Corona in 2020? Op de uitbraak van een pandemie hebben we al helemaal geen invloed. En een uitbarsting van oorlogsgeweld overvalt ons veelal ook. Dus luidt de conclusie dat de economie altijd grillig zal blijven en dat we niets mogen uitsluiten. Inflatie en rente kunnen zomaar weer omhoog schieten en voor ongemak zorgen, is de jongste les in dit verband.

De auteur is oud-redacteur economie van het RD.