De uitdrukking ”Bij twijfel niet inhalen” geeft uiting aan gevoelens van onzekerheid in een proces van wikken en wegen. Opvallend is dat veel parlementariërs, terwijl er sprake is van mist en twijfel, toch willen inhalen of accelereren. In de discussie rond de toelating van het bestrijdingsmiddel glyfosaat kiest minister Adema voor een tussenvariant: we trappen niet op de rem en we geven geen gas. Eigenlijk een gevaarlijke variant van gewoon blijven rijden en inhalen. Wat is er aan de hand? Zijn er alternatieven voor glyfosaat?

Dit gewasbestrijdingsmiddel, dat sinds medio 1970 gebruikt wordt, is een zeer effectieve maar ook omstreden onkruidverdelger. De huidige toelating van glyfosaat in Europa loopt binnenkort af. Als dit gif straks niet meer toegestaan wordt, moeten er wel andere middelen gekozen worden.

Ziekte van Parkinson

De ziekte van Parkinson is een hersenaandoening waarbij hersencellen afsterven. Die hersencellen maken het stofje dopamine. Dopamine wordt wel vergeleken met een ”boodschappersstofje” dat ervoor zorgt dat denken en handelen als het ware automatisch, vlot en goed verlopen. Door het afsterven van die hersencellen wordt er steeds minder dopamine aangemaakt. Dat betekent dat wat voorheen automatisch verliep nu mogelijk met (steeds meer) haperingen gaat verlopen.

Wie aan parkinson denkt, denkt vooral aan een oudere die voorovergebogen, schuifelend, met een strak gelaat en met trillende vingers zijn levensweg vervolgt. Deels is dat waar. Er zijn echter nog ongeveer 32 andere (on)zichtbare maar verstrekkende symptomen, die alle facetten van de gezondheid en de omgeving van de persoon met parkinson raken. Zomaar enkele ”kengetallen” met betrekking tot de ziekte van Parkinson:

plek 1 op de lijst van hersenaandoeningen die het snelst in aantal toenemen;

plek 2 op de lijst van meest neurodegeneratieve ziekten;

plek 3 op de lijst van ziekten waarvan het aantal gevallen snel groeit;

plek 19 op de lijst van meest voorkomende doodsoorzaken;

plek 26 op de lijst van ziekten met de zwaarste ziektelast.

Naar de zieke van Parkinson wordt veel onderzoek gedaan. Al die brokjes informatie (puzzelstukjes) zorgen ervoor dat er stapje voor stapje een beter beeld en een beter begrip van deze ziekte ontstaan. Zo wordt steeds duidelijker dat een ongezonde leefomgeving, hoofdletsel, bepaalde medicatie en erfelijkheid (5 procent) belangrijke oorzaken van parkinson zijn. Maar gelukkig krijgt niet iedereen die in een ongezonde omgeving leeft deze ziekte. Bekende risicofactoren zijn ook leeftijd, geslacht en etniciteit.

Op vrijdag 13 oktober wordt op Europees niveau beslist of het bestrijdingsmiddel glyfosaat ook in de komende tien jaar toegepast mag worden. Grote vraag is of dit middel in het licht van mogelijke gezondheidsrisico’s verantwoord is. Het lastige daarbij is dat zowel voorstanders als tegenstanders van glyfosaat gelijk lijken te hebben.

Voorstanders wijzen er terecht op dat de juiste procedures moeten worden doorlopen. Daar komt bij dat op basis van onderliggende wetenschappelijke rapporten geen onomstotelijk causaal verband kan worden vastgesteld tussen het gebruik van specifieke bestrijdingsmiddelen en de ziekte van Parkinson. Uit onderzoeken blijkt wel dat, wanneer het bestrijdingsmiddel toch wordt verboden, dit grote consequenties heeft voor de agrarische sector. Denk in dit geval aan de noodzaak van andere maar minder effectieve middelen, arbeidsintensievere technieken en extra bodembehandelingen. Die kunnen het milieu extra belasten.

Degenen die in verband met de volksgezondheid pleiten voor een verbod staan echter niet met lege handen. Zij wijzen er terecht op dat er op Europees niveau, in tegenstelling tot Amerika, nooit concreet wetenschappelijk onderzoek gedaan is naar een oorzakelijk verband tussen het gebruik van bestrijdingsmiddelen en het ontstaan van neurodegeneratieve ziekten. Uit diverse onderzoeken valt echter wel af te leiden dat er in streken waar meer bestrijdingsmiddelen worden gebruikt (bollenteelt, akkerbouw, wijnbouw) meer mensen wonen die de diagnose ziekte van Parkinson hebben gekregen dan in andere regio’s.

Naar aanleiding van deze waarnemingen en andere onderzoeken heeft de Rechtbank Noord-Nederland op 12 juni in een concreet geval het gebruik van bestrijdingsmiddelen in een woonomgeving verboden. Hoewel het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden deze uitspraak gedeeltelijk heeft vernietigd, heeft zij de kernvraag van het geschil bevestigd. Die kernvraag houdt in dat de rechtbank (op basis van het burgerlijk recht) op grond van het voorzorgsbeginsel kan ingrijpen en in specifieke gevallen het gebruik van gewasbestrijdingsmiddelen mag verbieden (10 juli).

Hoe verder?

Hoe moet je dan tegen dit vraagstuk aankijken? Het is in ieder geval niet wenselijk om in karikaturen of ontkenning verder te gaan. Een glyfosaatverbod leidt simpelweg tot hogere kosten en kan inderdaad de voedselzekerheid nadelig beïnvloeden. En een agrariër rijdt niet zomaar een willekeurig rondje waarbij hij hier en daar maar wat spuit.

De andere kant is echter dat bestrijdingsmiddelen niet alleen gebruikt worden bij gewassen die onze maag moeten vullen maar ook bij bloemen en andere gewassen. En ziekten als parkinson en ALS zijn ingrijpende ziekten, met een enorme impact op het leven van betrokkenen, op hun omgeving en op de totale gezondheidszorg. Daarbij komt dat zorgen over een causale relatie tussen bestrijdingsmiddelen en ernstige ziekten al geruime tijd bestaan.

Naar alle waarschijnlijkheid zal het gewasbestrijdingsmiddel glyfosaat de komende tien jaar weer toegestaan worden. Dit betekent niet dat we rustig achterover kunnen leunen. De overheid zal naar alternatieven moeten blijven zoeken vanwege het grondwettelijke recht op volksgezondheid: „De overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid” (artikel 22 lid 1 Grondwet). Ook de agrarische sector en de decentrale overheden zullen zich bestuurlijk en maatschappelijk verantwoordelijk weten. Dit op grond van de algemene zorgplicht voor het milieu (artikel 1.1a lid 1 Wet Milieubeheer) en fysieke leefomgeving (waaronder gezondheid, artikel 1.6 Omgevingswet).

Een eerste stap zou kunnen zijn dat onderscheid wordt gemaakt tussen teelten die direct verband houden met voedselzekerheid en overige teelten. Naar aanleiding hiervan kunnen gemeenten en/of provinciale overheden (op basis van zowel de toekomstige Omgevingswet als het huidige Activiteitenbesluit) algemene regels stellen voor gefaseerde afbouw van het glyfosaatgebruik tot een algeheel verbod. Tegelijk kan onderzocht worden of en in welke mate bepaalde stoffen onherstelbare gevolgen hebben voor de volksgezondheid (in het bijzonder voor de hersenen). Op basis daarvan kunnen nieuwe keuzes gemaakt worden.

Rentmeesters

Er moeten dus keuzes gemaakt worden. Waar wij als christen staan voor de beschermwaardigheid van het leven, van het prilste begin tot aan het einde, daar kunnen en mogen wij niet tussendoor andere afwegingen maken ten koste van de gezondheid. We zijn als rentmeesters onder God verantwoordelijk. We mogen niet over de aarde heersen of beschikken maar zijn verplicht om tot Zijn eer en tot welzijn van de medemens te dienen.

De auteur (1974) kreeg op zijn 39e de diagnose ziekte van Parkinson. Hij was gemeentejurist en jarenlang politiek (gemeenteraad, Provinciale Staten) en kerkelijk (diaken) actief. Hij is lid van de PatiëntAdviesRaad van de Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat van Radboudumc en geeft regelmatig gastcolleges over de impact van een chronische ziekte.