De vergelijking met de Jom Kipoeroorlog van 1973 dringt zich vanzelfsprekend op. Deze maand precies vijftig jaar geleden verrasten Egypte en Syrië de Joodse staat met een massale aanval. Hoewel de spanning met de Arabische buurlanden destijds om te snijden was, hadden de Israëlische inlichtingendiensten er niet op gerekend dat een grootscheeps offensief ophanden was.

Datzelfde lijkt nu het geval. Doorgaans werden de confrontaties tussen Israël en Hamas voorafgegaan door oplopende spanningen. Maar afgezien van enkele protesten aan de grens met de Gazastrook wees niets op een naderende confrontatie. Laat staan op het grootschalige en gecoördineerde geweld van dit weekeinde. Israëlische media wezen dan ook al snel op de „grootste blunder” in de geschiedenis van de inlichtingendiensten.

Communicatie

Een aantal factoren heeft meegespeeld in het niet tijdig onderkennen van de plannen van Hamas. Naar alle waarschijnlijkheid heeft de Palestijnse terreurbeweging alle communicatie over de aanval mondeling en schriftelijk laten verlopen, zodat die niet via digitale kanalen kon worden onderschept. Verder maakte de groepering gebruik van niet eerder ingezette middelen. Zo bombardeerde Hamas uitkijkposten van het Israëlische leger met explosieven die onder gemotoriseerde paragliders waren gemonteerd. Onder dekking van honderden raketten infiltreerden terroristen vervolgens met honderden tegelijk in Israëlische steden en dorpen.

Een Israëlische soldaat die zaterdag in het commandocentrum aan de grens met Gaza werkte, vertelde op sociale media hoe die dramatische ochtend verliep. „Ik begon mijn shift om vier uur uur, een dienst die in een nachtmerrie zou veranderen. Ik had nooit bedacht dat ik vanuit mijn observatiepost getuige zou zijn van zulke verschrikkingen. We waren niet voorbereid. Veel collega’s waren weg voor het Loofhuttenfeest en de sabbat. We hadden geen idee wat er op ons af kwam.”

Israël hield altijd rekening met raketaanvallen door Hamas en aanverwante groeperingen. Maar niet met een dergelijk gecombineerd offensief op enkele tientallen plaatsen tegelijk. Het Iron Dome luchtafweersysteem beschermde de afgelopen jaren zeer effectief tegen projectielen vanuit de lucht. Mogelijk vertrouwde het leger ook in dit geval op de die afschrikkende werking.

Overigens waarschuwde Yigal Carmon, oprichter van denktank Middle East Media Research Institute, eind augustus al voor „groeiende aanwijzingen dat een oorlog tegen Israël in september of oktober kan uitbreken.” Maar ook Carmon ging ervan uit dat zo’n conflict het gevolg van escalatie van incidenten zou zijn en niet de verrassingsaanval zoals die zaterdag werd uitgevoerd.

De timing van de aanval heeft vermoedelijk alles te maken met de toenadering tussen Israël en Saudi-Arabië. Riyad heeft steeds beklemtoond dat een vredesregeling met Jeruzalem er alleen kan komen als er harde garanties voor de oprichting van een Palestijnse staat komen. De Palestijnen vrezen echter dat zij bij een dergelijke deal toch –gedeeltelijk– buiten de boot zullen vallen.

Radicale organisaties als Hamas zien toenadering tussen Arabische landen en Israël überhaupt niet zitten. Vooral omdat hun broodheer Iran daar sterk op tegen is. Teheran is de belangrijkste vertegenwoordiger van de sjiieten in de regio. Vrede tussen Israël en Saudi-Arabië, als exponent van de soennitische wereld en hoeder van de islamitische heilige plaatsen, is Iran een doorn in het oog.

Groen licht

Dat is ook de reden dat Iran naar alle waarschijnlijkheid groen licht heeft gegeven voor de operatie van afgelopen zaterdag, om nieuwe vredesakkoorden te torpederen. De Wall Street Journal meldde dat vertegenwoordigers van de Iraanse Revolutionaire Garde afgelopen maandag op een bijeenkomst met Hamas in Beiroet het sein voor de aanval gaven en dat zij de Palestijnse terreurbeweging hebben geholpen met de coördinatie.

Dat roept ook de vraag op hoe ver de Israëlische reactie op de verrassingsaanval zich zal uitstrekken. De Israëlische luchtmacht is al volop bezig met vergeldingsaanvallen op de Gazastrook. Daarbij zal Israël zich noodzakelijkerwijs moeten beperken om de levens van de circa 150 gijzelaars die Hamas in zijn macht heeft niet in gevaar te brengen.

Vanuit rechtse kringen in de politiek klinkt de roep om voor eens en altijd met Hamas af te rekenen. Dat zal feitelijk alleen kunnen door de Gazastrook te bezetten, maar dat zal een zeer hoog aantal slachtoffers aan beide zijden met zich meebrengen.

Tegelijkertijd houdt Israël rekening met aanvallen van Hezbollah vanuit Libanon. De terreurbeweging, die eveneens door Iran wordt gesteund, bestookte de zuiderbuur dit weekeinde al met mortiergranaten. Mocht Hezbollah daadwerkelijk bij de gevechten betrokken raken, dan zal dat een ernstige escalatie betekenen. De organisatie beschikt naar schatting over 100.000 tot 200.000 raketten en andere geavanceerde wapens.

Mocht onomstotelijk duidelijk worden dat Iran een actief aandeel in de gebeurtenissen heeft gehad, dan bestaat tevens de vrees dat het conflict tot een regionale oorlog kan escaleren. De dramatische gevolgen daarvan zullen zich wereldwijd manifesteren.