Als er in de politiek of in de samenleving waarderende woorden klinken over de kerk, dan betreft dat meestal de kerk als sociaal kapitaal. De kerk is een belangrijke leverancier van vrijwilligers. Dat wordt gewaardeerd, al was het maar omdat het een fikse besparing betekent of omdat zodoende voorzien is in een stuk noodhulp waar we als samenleving of overheid mee vastlopen. Denk aan de hulp en de zorg die vanuit de kerk gegeven worden aan vluchtelingen. Anders gezegd: de waardering van de kerk hangt af van haar betekenis voor de samenleving. Soms steekt deze waardering nog iets dieper: de kerk kan ook mensen helpen met zingevingsvragen, een plaats van troost zijn en bezinning bieden. Maar dan nog hangt de waardering en hangt ook de relevantie van de kerk af van haar betekenis voor ons mensen. Op het moment dat de kerk voor het welbevinden of het geluk van mensen niets of weinig meer betekent, wordt ze irrelevant of zelfs irritant.

In een liberaal klimaat waarin de persoonlijke vrijheid tot de hoogste norm is verheven, hoeven we ons niet te verbazen over deze mens-middelpuntige manier van denken. We moeten ons wel verzetten. Waarbij we als kerk –ik formuleer maar heel algemeen– maar bij onszelf moeten beginnen. Ik herinner mij uit het laatste kwart van de vorige eeuw nog goed het adagium dat de kerk er voor de wereld is; dat is haar hoogste roeping. Nu zal elke lezer meteen beamen dat de kerk de beste boodschap vóór de wereld heeft én met de meeste bewogenheid een boodschap áán de wereld moet hebben. Maar dat ze er voor de wereld is, lijkt me een vergissing. De kerk is er voor God. De kerk is van de Koning van de kerk en ze is er voor de Koning van de kerk: Christus.

We moeten daar beginnen, omdat de mens-middelpuntigheid daar veel dieper zit dan we misschien zelf beseffen. Worden op de vraag naar de relevantie ook in de kerk intussen geen andere antwoorden gegeven? Is de aandacht niet meer komen te liggen op de mens en zijn vragen, noden, vreugden, zorgen, raadsels, verwarring, verwachting en vrees? En de mate waarin die aan de orde komen, de mate waarin daarin wordt tegemoetgekomen, is bepalend voor de waardering van de kerk en de kerkdienst. Is de maatstaf niet meer en meer wat het mij zegt, of het mij helpt en of ik er iets mee kan? En gaat het daarmee niet vooral om mij, in plaats van dat het gaat om God? Het geeft wel te denken dat je vandaag de dag regelmatig mensen kunt horen spreken over „een fijne dienst”. Maar wat maakt een dienst dan fijn? Dat deze goed bij mij aansluit, mijn zorgen raakt, mij vredig stemt of woorden van troost aanreikt? En is fijn dan hetzelfde als gezegend? Maar we weten er hopelijk wel van dat een heel onaangenaam woord, een scherp woord, een ontmaskerende boodschap, een confronterende verkondiging heel zegenrijk kan zijn.

Op het scherp van de snede gaat het in de kerk niet eerst en vooral om mijn vragen, om mijn beleving, om mijn bevinding of om mijn vroomheid. Nee, het gaat om God en om wat God in de verkondiging uitspreekt. Een dezer dagen las ik in een vraaggesprek met een oudere broeder in de dienst diens veelzeggende constatering dat ook in onze gereformeerde gezindte veertig jaar geleden meer vanuit God gepreekt werd. Dat heeft ons veel te zeggen. Dat is alarmerend. Staat de levende God nog wel in het midden, ín de kerk?

En is het vreemd dat de kerk teloorgaat als het er om de mens gaat in plaats van om God? Het kan misschien waardering van mensen opleveren. Maar als de kerk zich degradeert tot dienstverlening met het oog op menselijk welbevinden, zijn haar dagen geteld. Die kun je ergens anders ook krijgen. En misschien wel beter. Het zou een belangrijke oorzaak kunnen zijn van kerkelijk consumentisme.

De auteur is universitair docent praktische theologie aan het Hersteld Hervormd Seminarium en hersteld hervormd predikant in Putten.Weerwoord gaat in op vragen die in deze tijd op christenen afkomen.